Roślinność górska, zależnie od wysokości n.p.m.,
tworzy w Tatrach (i w in. górach) specyficzne zbiorowiska, różniące się swym
składem i wyglądem. Zbiorowiska te zmieniają się w miarę wzrostu wysokości
n.p.m. w związku z równoczesną zmianą klimatu. Te zmiany w rozmieszczeniu pionowym
roślinności górskiej to jedna z najważniejszych jej cech fitogeograficznych.
Zmiany te nie zachodzą stopniowo lecz dość nagle, niejako skokowo, co paręset
metrów. Jako skutek tych zmian tworzą się jak gdyby piętra, leżące jedno nad drugim, i stąd nazwa
"piętra roślinności" (dawniej nazywane
"krainami roślinności"). Po pn. stronie Tatr układają się one w sposób
następujący:
1. Piętro regli, tj. wielkich pagórów porosłych lasem, dzielące się na dwie części: piętro regla dolnego od ok. 700 od ok. 1250 m n.p.m. i piętro regla
górnego od ok. 1250 do ok. 1550 m.
2. Piętro kosodrzewiny od ok. 1550 do ok. 1800 m.
3. Piętro hal czyli alpejskie od ok. 1800 do ok. 2300 m.
4. Piętro turni czyli subniwalne od ok. 2300 do 2663 m.
Piętro regli, to piętro leśne; zbiorowiskiem właściwym
na tych wysokościach jest las. Regiel dolny
obejmuje w Tatrach Pol. obszar leśny ok. 7000 ha. W naturalnej postaci las regla
dolnego jest mieszany, jodłowo-bukowy ze świerkiem i domieszką jawora, jarzębiny, osiki i szarej olchy, a tu i ówdzie
także mąkini. Na łąkach i polanach regla dolnego, jeszcze podobnie jak na niżu, rosną różne
trawy (Gramineae), jaskry (Ranunculus), niezapominajki
(Myosotis), firletki (Lychnis), kaczeńce (Caltha),
mniszki (Taraxacum) itp., ale wchodzą już także właściwe górom
goryczki
(Gentiana), jaślinki (Soldanella), krokusy (Crocus),
dziewięćsiły
(Carlina) i in.
Z leśnych krzewów i roślin zielnych tego piętra
występują: bez koralowy
(Sambucus racemosa), powojnik alpejski (Clematis alpina), wiciokrzew czarny
(Lonicera nigra) i wiciokrzew suchodrzew (L.
xylosteum), wawrzynek wilczełyko (Daphne mezereum), na bardziej prześwietlonych miejscach
złotogłów
(Lilium martagon), żywiec gruczołowaty
(Cardamine glanduligera, czyli Dentaria glandulosa), różne storczyki
(Orchis), na skałkach rośnie pierwiosnek łyszczak
(Primula auricula), na zboczach i murawkach ze żwirkiem goryczka
krótkołodygowa (Gentiana Clusii), dębik ośmiopłatkowy (Dryas
octopetala), skalnice (Saxifraga) i wiele in. Regiel górny, to prawie czysty
drzewostan świerkowy. Obszar leśny obejmuje
tu ok. 5000 ha w Tatrach Polskich. Regiel ten jest znacznie uboższy w gatunki
krzewinek i roślin zielnych. Głównie rosną tu borówki, czarna i brusznica (także w reglu dolnym)
(Vaccinium myrtillus i V. vitis-idaea),
różne gatunki paproci
(Filices), kosmatki (Luzula), gruszyczki
(Pyrola), niektóre storczyki , zwł. bezzieleniowe (Neottia, Epipogium,
Corallorhiza), szczawik zajęczy (Oxalis acetosella), widłaki
(Lycopodium), podbiałek
alpejski (Homogyne alpina, po góralsku
hurdzyk), rutewka
orlikolistna (Thalictrum aquilegifolium) itp.
Pomiędzy tym a następnym piętrem przebiega » górna granica lasu , wyznaczająca
w związku z klimatem kraniec występowania lasu jako zbiorowiska.
Piętro kosodrzewiny (kosówki, kosodrzewu) jest zbiorowiskiem krzewów,
zarośli. Główną rośliną tego piętra jest właśnie kosodrzewina, krzewiąca się
bujnie i gęsto w niższych partiach tego piętra, a w miarę wzrostu wzniesienia
n.p.m. coraz niższa i drobniejsza, przechodząca wreszcie w małe kępki. Wśród
kosówki rosną dość często: róża alpejska (Rosa pendulina), porzeczka skalna
(Ribes petraeum) i p. alpejska (R. alpinum), wierzba
śląska (Salix silesiaca), a z roślin zielnych ciemierzyca (Veratrum
), jaskier platanolistny (Ranunculus platanifolius), goryczka
trojeściowa (Gentiana asclepiadea), tojady (Aconitum),
różne paprocie
(Filices), modrzyk
alpejski (Cicerbita alpina lub Mulgedium alpinum), miłosna górska (Adenostyles alliariae).
W dolnej części piętra kosówki, na pograniczu górnej
granicy lasu, występuje brzoza karpacka
(Betula carpatica) i jarzębina (Sorbus aucuparia
) w odmianie górskiej, obie jako pokaźne drzewa, a wraz z nimi w
niektórych miejscach, zwł. w okolicach Morskiego Oka najwspanialsze górskie drzewo,
limba.
Piętro halne , to wysokogórskie łąki, zarosłe trawami i barwnymi ziołami. Pojawia się tu sasanka alpejska (Pulsatilla alba), zawilec narcyzowy
(Anemone narcissiflora), kukliki (Geum), kozłowce (Doronicum), prześliczne pełniki (Trollius), dzwonek alpejski (Campanula
alpina), ostróżka tatrzańska (Delphinium oxysepalum), goździki górskie
(Dianthus praecox i D. speciosus ), b.
rzadka zielinka
(Sibbaldia), jaskier alpejski i górski
(Ranunculus alpestris i pseudomontanus),
całe łany situ trójdzielnego (Juncus trifidus) i boimki dwurzędowej
(Oreochloa disticha), a z krzewów jedynie jałowiec halny (Juniperus
nana) o płaskich, niekłujących igłach, oraz drobne krzewinki malutkich
karłowatych wierzb i borówki bagiennej (Vaccinium uliginosum). Łąki
piętra halnego należą do najbarwniejszych kwiatowych zbiorowisk strefy
umiarkowanej.
Piętro turniowe czyli subniwalne, najwyższe w Tatrach,
posiada też najbardziej typową roślinność alpejską. Błędne jest mniemanie i dość
częste opisy, że rosną tu tylko mchy i porosty, poza tym kamienie, skały i
piarg. Wręcz przeciwnie, roślinność kwiatowa jest piękna i barwna, tworzy
nieduże płaty murawek, wypełniających załomy i szczeliny skalne, a reprezentuje
ją przeszło sto gatunków. Nawet na same wierzchołki najwyższych szczytów tatrz.
wchodzi ok. 40 gatunków kwiatowych roślin, nie licząc zarodnikowych. Na tych
wysokościach wzrost roślin jest niski, dużo form poduszkowych, rosnących kępkami
i płatami, podobnie jak mech (» rośliny
poduszkowe). Wśród nich wyróżniają się: lepnica bezłodygowa (Silene acaulis), liczne skalnice (Saxifraga), pierwiosnek maleńki
(Primula minima), goryczka przezroczysta
(Gentiana frigida), jaskier lodnikowy (Ranunculus glacialis), rojnik górski
(Sempervivum montanum), różeniec górski (Rhodiola rosea
), całe płaty boimki dwurzędowej (Oreochloa disticha) i liczne
in.
Pd. stoki Tatr różnią się nieco układem p.r. Nie
rozwinął się tam regiel dolny z bukiem i jodłą (rosnącymi na wapieniu). Na podłożu
krystalicznym tych stoków wykształcił się po ok. 1500 m las prawie wyłącznie
iglasty, złożony ze świerków, sosny zwyczajnej i modrzewi, a w wyższych położeniach także i z
limb znacznie obficiej występujących niż od pn. w Tatrach Pol. i tworzących
nieraz całkiem pokaźne leśne drzewostany, jak np. w Młynickiej, Mięguszowieckiej i Furkotnej Dolinie. Domieszkę drzew liściastych
głównie przy górnej granicy lasu stanowi brzoza karpacka i jarzębina, a w partiach niższych olcha szara. Piętro kosówki, halne i turniowe
rozwinięte jest podobnie jak od pn. Tylko w Tatrach Bielskich i w grupie Siwego Wierchu (wapień) układ pięter roślinności zbliża się
do tego, jaki występuje po pn. stronie Tatr.
Roślinność zielna pd. stoków Tatr podobna jest, jak po stronie pn., ale
bujniejsza i rośnie sporo gatunków nie występujących lub b. rzadko występujących
w Tatrach Polskich, np. pierwiosnek omączony (Primula farinosa) rośnie
łanami na polankach i łączkach niżej położonych, śliczny pierwiosnek
długokwiatowy (Primula longiflora) o bujnych różowolila gronach, zwł.
w Tatrach Bielskich, ośmiał alpejski (Cerinthe glabra), zarzyczka
(Cortusa), rzadka w Tatrach Polskich, tam występuje
obficie, maleńki parocentymetrowy jaskier
(Ranunculus pygmaeus) itd. Granice poszczególnych
p.r., podobnie jak górna granica lasu, są
zmienne, tworzą linie faliste, niekiedy się podnoszą, w innych miejscach opadają
w zależności od różnych czynników, jak gleba, orografia terenu, ekspozycja itp.
