Pawlewska-Szydłowska Irena

Pawlewska-Szydłowska Irena, I voto Fabrycy (7 II 1892 Lwów - 18 II 1982 Poznań), córka »Bronisława Pawlewskiego. Taterniczka, jedna z najwybitniejszych przed I wojną świat., działaczka ochrony przyrody. Studia: Na Sorbonie 2 lata (matematyka) i na Uniw. Lwow. (wydz. przyr.).

Od wczesnej młodości dużo chodziła po Tatrach, początkowo uprawiając tylko turystykę, później także taternictwo, w towarzystwie m.in. swego brata Tadeusza Pawlewskiego oraz Zygmunta Klemensiewicza, Mieczysława Świerza, Ferdynanda i Walerego Goetlów, a najczęściej ze swą kuzynką, Heleną Dłuską. Wraz z tą ostatnią należała do pierwszych samodzielnych taterniczek, chodzących na drogi tatern. również bez mężczyzn, i to dużo, najbardziej intensywnie w 1907-1909. We dwójkę w 1908 dokonały one m.in. I wejścia z Hlińskiej Doliny nową drogą na Szczyrbski Szczyt; był to pierwszy i przez wiele lat jedyny problem tatern. rozwiązany samodzielnie przez kobiety. Już w 1908 jako jedna z pierwszych kobiet została członkiem Sekcji Tur. TT.

W 1911 wsp. z Heleną Dłuską oprowadzała po Tatrach jej ciotkę, Marię Skłodowską-Curie z córkami; opisała to po latach we wspomnieniu autobiogr. Z Marią Curie-Skłodowską w Tatrach ("Turysta" 1954, nr 11). W okresie międzywoj. i po II wojnie świat. nadal uprawiała turystykę w Tatrach, aż do 1966, często samotnie, a także prowadząc młodzież robotn. i szkolną. Jeszcze w 1975 była przy Morskim Oku.

W czasie I wojny świat. była w pierwszym kobiecym oddziale Zw. Strzeleckiego we Lwowie, potem w batalionie liniowym w obronie Warszawy. Podczas II wojny pracowała w szpitalu polowym, następnie działała konspiracyjnie w Warszawie w Zw. Walki Zbrojnej. Aresztowana w 1941 przez gestapo, przeszła przez więzienie na Pawiaku oraz niem. obozy koncentr. w Ravensbrück i Neubrandenburg. Po wojnie przez 10 lat była b. czynną działaczką Ligi Ochrony Przyrody w Szczecinie (organizowała koła szkolne). Otrzymała członkostwo hon. Klubu Wysokogórskiego (1969) i Pol. Związku Alpinizmu.

Lit. - Halina Ptakowska-Wyżanowicz: Od krynoliny do liny. Wa. 1960. - Maria Rewaj: Z wizytą u Ireny Pawlewskiej-Szydłowskiej. "Tat." 45, 1969, nr 3. - "Tat." 53, 1977, nr 1, s. 38.

---