Marusarz-Jarząbek Jędrzej

Marusarz-Jarząbek Jędrzej lub Andrzej (28 VII 1877 Kościelisko k. Zakopanego - 1 X 1961 Zakopane, poch. na starym cment.). Góral podh., cieśla, jeden z najlepszych przewodników tatrz. i najbardziej aktywnych ratowników górskich w Tatrach.

Przewodnikiem klasy III został w 1904, kl. II w lipcu 1905, kl. I we wrześniu 1905. Świetny wspinacz, uczestniczył w 1905-14 w wielu najlepszych i najtrudniejszych zdobyczach tatern.; był b. czynny jako przewodnik, również w latach międzywoj. i nawet jeszcze w pierwszych latach po II wojnie światowej.

Jako przewodnik brał udział w I wejściu na Wyżni Żabi Szczyt (z Januszem Chmielowskim, Klimkiem Bachledą i in. w 1905), I przejściu pn.-zach. grani Ganku (również z J. Chmielowskim i K. Bachledą w 1905), I wejściu na Kościołek (z J. Chmielowskim w 1905), I wejściu pn. ścianą Mięuszowieckiego Szczytu (ze Stanisławem Krygowskim i in. w 1906), I całkowitym przejściu Grani Wideł (z Aleksandrem Znamięckim w 1906), próbie I wejścia pd. ścianą Zamarłej Turni (z Aleksandrem Schielem w 1909), I wejściu pn.-zach. ścianą Krywania (z Zygmuntem Czernym i in. w 1910), I wejściu pn.-zach. ścianą Lodowego Szczytu (z Janem Czerwińskim w 1911) itd.

Nauczył się jeździć na nartach w 1911, na pierwszym kursie narc. dla przewodników tatrz., zorganizowanym przez Mariusza Zaruskiego, po czym aż do II wojny świat. był jednym z najbardziej wziętych przewodników na narc. wycieczki wysokogórskie w Tatry. W latach międzywoj. był członkiem Komisji do Spraw Przewodnictwa Tatrz.

Członkiem TOPR był od chwili jego powstania w 1909 i jednym z najbardziej czynnych ratowników aż do pierwszych lat po II wojnie światowej. Był przez szereg lat zastępcą kierownika TOPR i wiceprezesem jego zarządu.

Uczestniczył w wielu słynnych i ciężkich wyprawach ratunkowych: pod Mały Kościelec po zasypanego lawiną Mieczysława Karłowicza (w lutym 1909, jeszcze przed powstaniem TOPR), na pn. ścianę Małego Jaworowego Szczytu po Stanisława Szulakiewicza i potem po Klimka Bachledę (w 1910), w Czerwone Wierchy po Aldonę Szystowską (1912), do Żlebu Drégea w Granatach po Marię Bandrowską (1914), w zimie na Galerię Gankową po Wincentego Birkenmajera (1933) i w wielu in., które opisał Zaruski.

M. pracował też jako cieśla; budował domy w Zakopanem, a po II wojnie świat. wykonywał roboty ciesielskie przy odnowie Niedzickiego Zamku, Dworku Moniaków w Zubrzycy Górnej oraz zabytkowych kościołów w Białce Tatrz. i Dębnie na Podhalu. Budował również ścieżki tur. w Tatrach, gł. w latach międzywojennych.

Za swą działalność przewodnicką i ratowniczą M. był uhonorowany m.in. odznaczeniami państw., międzynar. honorową odznaką ratowniczą, hon. odznakami GOPR, PTT, PTTK i PZN, nadano mu hon. członkostwo TOPR (w 1945), Klubu Wys. (1948), PTT (1948) i PTTK (1950). W 1954 został uczczony dwiema nazwami w Tatrach: Marusarzowa Przełączka i Marusarzowa Turnia (obie w pd. grani Niżniego Żabiego Szczytu); na turnię tę, wówczas bez nazwy, dokonał on pierwszego wejścia już w 1905.Synami M. są » Stanisław (przewodnik tatrz., nie zawodnik narc.), » Andrzej (znany zawodnik narc. i przewodnik tatrz.) i » Józef (zawodnik narc. i architekt).

Lit. - Mariusz Zaruski: Na bezdrożach tatrzańskich. Wa.1958. - Sygnały z gór. Wa.1973. - "PSB" 20, 1975 (W.H. Paryski) - "SCZ" 1986.

---