Englisch Karol , także Karol Artur Enlisch-Payne (13
VII 1881 Kraków - 13 IV 1945 Stein an der Donau, Austria).
Pol. taternik , w całych dziejach
taternictwa jeden z najwybitniejszych, również alpinista. Z zawodu był
prawnikiem (UJ 1899-1903, dr 1905), od 1903 pracował w urzędach państw. we
Lwowie i Wiedniu. W 1919 był cenionym rzeczoznawcą przy pol. delegacji na
konferencję pokojową w Paryżu. W 1920 został docentem UJ z zakresu statystyki,
ale nie wykładał. Od 1920 zamieszkał w Wiedniu.
E. chodził po Tatrach
gł. w 1896-1903, rozwijając od 1897 b. ożywioną działalność tatern. i
zarazem pisarską. W Tatry wyprowadziła go jako 15-letniego chłopca jego matka »
Antonina Englischowa ; potem dużo wspinali
się razem. E. uprawiał taternictwo z przewodnikami (gł. z Johannem Hunsdorferem sen .) i bez, nawet
samotnie.W ciągu siedmiu lat, kiedy wszyscy pozostali taternicy zdobyli 26
szczytów, E. wszedł jako pierwszy na ponad 30 szczytów i turni tatrz., m.in.: Jaworowy Szczyt (w 1897), Dzika Turnia , Mały Kołowy Szczyt i Czarny Szczyt (w 1898), Rogata Turnia i
Podufała Turnia (w 1900), Wielki Kościół i
Wielka Granacka Turnia (w 1901), Śnieżny Szczyt , niektóre Jaworowe Turnie , Nowoleśne Turnie, Mały Kościół , Mały Jaworowy Szczyt , Krzesany Róg (w 1902). Jego czołowe
osiągnięcie, zdobycie w tymże 1902 Ostrego
Szczytu (atakowanego poprzednio bezskutecznie przez różnych taterników)
stało się zwrotnym punktem w dziejach taternictwa. Wreszcie w 1903 był jako
pierwszy na Zachodnim Szczycie Wideł i na
in. szczytach i turniach.Ponadto E. był jednym z pionierów taternictwa zim.,
gdyż w 1902 i 1903 wszedł zimą na Sławkowski
Szczyt , Wielicką Kopę, Krzyżne Lipt .
i Krywań
. Był pierwszym pol. taternikiem, który używał nart do wejść na
szczyty.
E. ogłaszał opisy swych wycieczek tatrz. od 1898 (mając lat 17), początkowo w
publikacjach spiskoniem. i węg., np. Die Erstbesteigung der Javorove-oder
Krotenseespitze... ("Jahrb. UKV" 25, 1898), Eine Spitzentetralogie in der
hohen Tátra... (tamże 26, 1899), Neue Touren in der Hohen Tátra
(tamże 28, 1901), Winterhochtouren und Erstbesteigungen (tamże 30,
1903), Auf Eis und Fels (tamże 31, 1904). Zdobycie Ostrego Szczytu opisał
też po franc.: Premi_res ascensions dans les Hautes Tatry ("Annuaire du
Club Alpin FranČais" 1902).Od 1902 ogłaszał swe artykuły również w pol.
wydawnictwach, np. Z wysokich Tatr ("Giewont" 1, 1902, nr 1 i 2),
Śnieżny szczyt.... (tamże 1902, nr 5 i 7), Śpiczasty szczyt w Wysokich
Tatrach (tamże 1902, nr 8), Wyprawa na Szczyt Śpiczasty w Tatrach
("Ilustracja Pol." 1902, nr 47), Wzięcie Śpiczastego Szczytu ("Prz.
Zakop." 4, 1902, nr 50 i 52), Polska droga na Wielki Garłuch (tamże 5,
1903, nr 33).
Wspinał się też dużo w Alpach (po raz pierwszy w 1899 i po przeniesieniu się
do Wiednia), a także w Karpatach Marmaroskich. Opublikował o tym kilka
wspomnień, również o swych zbiorach motyli z Tatr.
W 1906-07 ukazał się szereg artykułów taterników niem., pol. i węg. z zarzutami,
że E. przypisał sobie liczne zdobycze tatrz. (pierwsze wejścia na szczyty
i pierwsze przejścia nowych dróg), których wcale nie dokonał, i że fałszował
fotografie ze swych wycieczek. Przed zarzutami tymi początkowo E. się bronił,
potem jednak umilkł. Została po nim na wiele lat niezasłużenie ujemna opinia.
Z biegiem lat znalazły się dowody, że znaczna część zarzutów była niesłuszna,
a inne wymagają jeszcze obiektywnego zbadania. Również niesłuszne
jest podawanie, że E. był narodowości niemieckiej. Ojciec E. był Polakiem, matka
Austriaczką urodzoną w Krakowie i mówiącą po polsku, a syna wychowali w Krakowie
i kształcili w pol. szkołach. E. uważał się zawsze za Polaka i nieraz
manifestował swoje uczucia patriot., np. przez powiewanie pol. flagą w 1902 na
zdobytym przez siebie Ostrym Szczycie i o tym pisał w swoich artykułach. Opisy
swych wypraw górskich ogłaszał po pol., niem., węg. i francusku. Przed I wojną
świat. przeniósł się do Wiednia, gdzie po wojnie tajnie pracował na rzecz pol.
wywiadu, także w czasie II wojny światowej. W 1943 za swą działalność
antyhitlerowską został w Wiedniu aresztowany przez gestapo, skazany na śmierć i
w 1945 tuż przed wyzwoleniem zamordowany w więzieniu w miejscowości Stein.
E. ma tablicę pamiątkową na grobie rodzinnym Englischów
na Cment. Rakowickim w Krakowie, odsłoniętą w kwietniu 1980. W Tatrach E. jest
upamiętniony niem. i węg. nazwą Małego Kołowego
Szczytu
: Englischspitze, Englisch-csúcs.
