Spacerowa trasa półdniowa, prowadząca z centrum miasta przez obszar "starówki Zakopiańskiej" na zachodnie peryferie, wśród zabytków i stylowej zabudowy góralskiej.

Muzeum Tatrzańskie ul. Krupówki 10 (fot. Andrzej Samardak)

    Obok "Staszeczkówki" Krupówki przecina krótka uliczka Juliusza Zborowskiego, prowadząca w lewo do okazałego gmachu Muzeum Tatrzańskiego (Krupówki 10). Jego długoletnim dyrektorem był właśnie Juliusz Zborowski (1888-1965) - etnograf, językoznawca i historyk. Urodzony we Lwowie, po studiach w Krakowie i Lipsku osiadł na Podhalu i był nauczycielem gimnazjalnym w Nowym Targu, zajmując się jednocześnie badaniami gwary i kultury materialnej górali. Po I wojnie do 1920 był redaktorem "Gazety Podhalańskiej", potem przeniósł się do Zakopanego i od 1922 kierował Muzeum Tatrzańskim (w holu tablica pamiątkowa) pełniąc funkcję jego dyrektora przez przeszło 40 lat. Położył wielkie zasługi dla nauki, ogłaszając przeszło 600 rozpraw i przyczynków z dziedziny etnografii, historii Podhala i turystyki tatrzańskiej oraz językoznawstwa. W 1955 r. nadano mu tytuł profesora nadzwyczajnego, w 1962 z okazji jubileuszu 50-lecia pracy naukowej otrzymał honorowe obywatelstwo Zakopanego. Tutaj też zmarł i został pochowany na Starym Cmentarzu.

Dworzec Tatrzański ul. Krupówki 12 (fot. Andrzej Samardak)

    Opodal Muzeum dwa znacznie odeń starsze gmachy. Po lewej stronie (Krupówki 12) budynek z 1903 r. wzniesiony wg projektu Wandalina Beringera jako pierwsza próba adaptacji stylu zakopiańskiego do gmachów murowanych, na miejscu istniejącego od 1882 r. drewnianego budynku Dworca Tatrzańskiego. "Dworzec" nie miał nic wspólnego z komunikacją i był zrusycyzowaną wersją słowa "Dwór". Należał do Towarzystwa Tatrzańskiego i mieścił w sobie hotel, restaurację, bibliotekę, salę balowo-teatralną i biura tej najstarszej polskiej organizacji turystycznej. Był także pierwszym zakopiańskim "Domem Kultury", gdzie występowali m.in. Ignacy Jan Paderewski, Mieczysław Karłowicz, Helena Modrzejewska i Henryk Sienkiewicz. Spłonął w 1900 r. i został odbudowany mniej więcej w obecnej postaci. Przez długie lata był siedzibą zakopiańskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego, potem - PTTK, mieściła się tu Grupa Tatrzańska GOPR oraz Koło Przewodników Tatrzańskich. Obecnie turystyczne funkcje budynku zdominowała całkowicie funkcja rozrywkowa - od czasów, gdy w latach 90-tych wynajęto część pomieszczeń na nocny lokal rozrywkowy. Myśli się jednak o rewindykacji gmachu na rzecz Muzeum Tatrzańskiego i urządzeniu tu Muzeum Turystyki, Taternictwa, Narciarstwa i Ratownictwa Tatrzańskiego.

Zespół Szkół Zawodowych im. Władysława Matlakowskiego ul. Krupówki 8 (fot. Andrzej Samardak)

    Poniżej Muzeum Tatrzańskiego (ul. Krupówki 8) - wielki drewniany gmach, wzniesiony w 1883 r. wg projektu Antoniego Łuszczkiewicza, mieści od początku najstarszą zakopiańską szkołę zawodową - obecnie Zespół Szkół Zawodowych im. Władysława Matlakowskiego, kontynuującą tradycje dawnej Szkoły Przemysłu Drzewnego, założonej z inicjatywy działaczy Towarzystwa Tatrzańskiego w 1876 r. Początkowo lansujące obce style i metody nauczania, od 1901 r., pod kierunkiem Stanisława Barabasza stała się miejscem propagowania stylu zakopiańskiego, a potem - nowoczesnej snycerki i rzeźby. Szczególne miejsce w szeregu dyrektorów szkoły zajmuje Karol Stryjeński, kierujący nią w latach 1922-27. Urodzony w Krakowie w 1887 r. architekt i plastyk, w 1922 r. wygrał konkurs na plan regulacji Zakopanego (nie zrealizowany). W l. 1923-27 mieszkał stale w Zakopanem. Poza pedagogiką zajmował się także propagowaniem sportu i turystyki. To on zainicjował budowę Wielkiej Skoczni, a nawet podobno stworzył jej pierwszy, szkicowy projekt, opracował urbanistycznie zakopiańską dzielnicę Parcele Urzędnicze, projektował w Zakopanem kilka domów, Mauzoleum Kasprowicza, a w Tatrach schronisko w Dolinie Pięciu Stawów, działał także jako dziennikarz i polityk. Był prezesem Sekcji Narciarskiej i Zakopiańskiego Oddziału PTT. Pochowany na Starym Cmentarzu. Barwną postacią Zakopanego była też jego żona, Zofia Stryjeńska (1894-1976), malarka i graficzka.

Liceum Sztuk Plastycznych im. Antoniego Kenara ul. Kościeliska 35 (fot. Andrzej Samardak)

    Szkoła Przemysłu Drzewnego po II wojnie światowej rozdzielona została na dwie placówki - wydzielony zeń dział rzeźby stał się zalążkiem Liceum Technik Plastycznych, dzisiejszego Liceum Sztuk Plastycznych im. Antoniego Kenara (patrz niżej). Drugą część szkoły przekształcono w technikum budowlane, a następnie - w Zespół Szkół Zawodowych, noszący imię Władysława Matlakowskiego (1850-95) - lekarza, pisarza i etnografa. Od 1886 bywał w Zakopanem lecząc się na gruźlicę i stał się jednym z największych znawców góralskiego budownictwa i zdobnictwa, autorem fundamentalnych publikacji z tej dziedziny (Budownictwo ludowe na Podhalu,1892, Zdobienie i sprzęt ludu polskiego na Podhalu, 1901, 1915). Był też jednym z inspiratorów powstania stylu zakopiańskiego. W Zakopanem zajmował się także literackim przekładem Hamleta Szekspira, mieszkając w domu przy ul. Kasprusie 17 (tablica pamiątkowa).

    Schodzimy na sam dół Krupówek, mijając po drodze strzelisty gmach Kościoła Najświętszej Rodziny. Warto zwrócić uwagę na drewniany, piętrowy budynek na rogu Krupówek i ul. Nowotarskiej. To jeden z najstarszych domów w tej części Zakopanego, od 1885 r. funkcjonujący jako "Hotel pod Gewontem" - pierwszy hotel w Zakopanem, funkcjonujący pod zarządem Romualda Kuliga, radnego, a nawet wójta zakopiańskiej gminy. Tutaj też był pierwszy przystanek najstarszej linii komunikacyjnej Zakopanego, łączącej konnym omnibusem Krupówki z Jaszczurówką.

Hotel "Pod Gewontem" ul. Krupówki 1 (fot. Andrzej Samardak)

Zakończenie ulicy Krupówki, na lewo ul. Kościeliska, na prawo ul. Nowotarska (fot. Andrzej Samardak)