Można założyć, że wieść o „wakacjach w Zakopanem” zdziwiłaby i samego Witkacego, i krąg jego bliskich. Dla nas nie jest ona jednak zaskakująca, gdyż Witkacy już na dobre zadomowił się w Słupsku – mieście, które w granicach Polski znalazło się w 1945 roku. W 1965 roku słupskie muzeum kupiło 110 prac z kolekcji Teodora Białynickiego-Biruli – zakopiańskiego lekarza i przyjaciela artysty. W kolejnych latach nabywane były dzieła z kolekcji Józefa Jana Głogowskiego (inżyniera i fotografa – autora serii min), Włodzimierza Nawrockiego (dentysty), Modesty Zwolińskiej (siostry ulubionej modelki Witkacego – Neny Stachurskiej) i Jana Leszczyńskiego (filozofa) oraz z innych źródeł. Dzisiaj kolekcja obejmuje ponad 260 prac oraz zespół archiwaliów. Od 1982 roku w słupskim Zamku Książąt Pomorskich prezentowana jest stała ekspozycja dzieł Stanisława Ignacego Witkiewicza, na której zobaczyć można około 130 prac. W Muzeum Pomorza Środkowego od 1994 roku, co pięć lat, znawcy i miłośnicy Witkacego spotykają się na poświęconych mu międzynarodowych sesjach naukowych.

Na wakacje do Zakopanego przyjechało ze Słupska ponad siedemdziesiąt obiektów: pastele, rysunki ołówkiem, olej i rękopisy Witkacego oraz projekty scenografii i kostiumów różnych autorów. Niestandardowy układ pomieszczeń pierwszego piętra willi Oksza zainspirował do pokazania dzieł w układzie tematycznym, a nie takim, w jakim eksponowane są one zazwyczaj, czyli chronologicznym (a w odniesieniu do portretów z firmy portretowej – chronologiczno-typologicznym).

Hasło przewodnie pierwszej części wystawy to podróże. Trzy prace odnoszą się do podróży Witkacego. „Pejzaż włoski”, utrzymany w konwencji realistycznej, namalowany został w 1904 roku, podczas podróży młodego artysty do Italii. Echa udziału w 1914 roku w wyprawie Bronisława Malinowskiego na antypody widać w „Pejzażu australijskim” z 1918, dedykowanym ciotce. Szkicowo potraktowany „Pejzaż znad Atlantyku”, z interesującą sygnaturą, namalowany został w 1925 roku, kiedy to Witkacego nad oceanem nie było. Poznał on jednak Atlantyk z autopsji, w czasie pobytu w 1911 roku w Doëlan u Władysława Ślewińskiego. Swoiste wojaże odbywają bohaterowie portretów firmowych: głowy Neny Stachurskiej i Eugeniusza Lorka szybują nocą nad górami, głowa Ireny Krzywickiej zawisła nad wulkanem, a zakończona rybim ogonem szyja Michała Krajewskiego pozwala na podróż morską. Pierwszą część wystawy zamyka rysunek odwołujący się do najsłynniejszej podróży cywilizacji zachodniej, czyli do powrotu Odyseusza spod Troi do Itaki.

Druga część ekspozycji poświęcona jest kulinariom; gromadzi obiekty w różny sposób związane z hasłem wywoławczym. Cztery cenniki wykonał Witkacy na bal w Zakopanem. Owoce na półmisku to rekwizyt niekiedy towarzyszący portretowanym. Witkacy z właściwą sobie pasją i konsekwencją zaznaczał, pod wpływem jakich specyfików był (lub nie był) podczas wykonywania portretów i rysunków – chciał w ten sposób określić wpływ różnych substancji na sposób widzenia świata, a w konsekwencji na formę dzieła. Odnotowane jest nawet wypicie odrobiny herbaty, bowiem „Ępedete” to fonetycznie zapisane francuskie „un peu de thé” (czyli ‘trochę herbaty’). Rzadko pojawiają adnotacje dotyczące jedzenia, ale i taka praca jest w słupskich zbiorach – na rysunku „Pielgrzymi do Juta-Juta…” możemy przeczytać: „móżdżek + kartofle z sałatą i placek śliwkowy”. Jeden z portretów Heleny Białynickiej-Biruli został wyeksponowany w tej części z powodu informacji zamieszczonej na odwrociu: „Ładna, stara kucharka bogato wyszła za mąż”.

Kolejna część wystawy, zaaranżowana w dwóch salach, prezentuje teatralia. Zobaczyć można portrety przyjaciół Witkacego – aktorów-amatorów związanych z zakopiańskim Towarzystwem Teatralnym: Józefa Fedorowicza (meteorologa), Marcelego Staroniewicza (lekarza), Włodzimierza Nawrockiego i Neny Stachurskiej. Portret Staroniewicza interesujący jest również z tego powodu, że wykonany został wspólnie przez Witkacego i przez Teodora Białynickiego-Birulę. Formą teatralizacji jest przebieranie portretowanych. I tak Maria Nawrocka otrzymała rysy francuskiego kardynała Richelieu, Józef Głogowski upozowany został na Lorenza Medici (w wersji znanej z rzeźby Michała Anioła), anonimowa kobieta ma na głowie XVIII-wieczną perukę, a Bohdan Filipowski (malarz, taternik, nauczyciel tańca i jazdy konnej, zajmujący się też wróżbiarstwem) przedstawiony został jako Hinduska. Nenie Stachurskiej i Michałowi Choromańskiemu (autorowi znanej i sfilmowanej powieści „Zazdrość i medycyna”, której akcja dzieje się w Zakopanem) zostały przydzielone określone role, o czym świadczą napisy na odwrociach prac – odpowiednio: „Ofiara mordercy z Düsseldorfu” i „Potwór z Düsseldorfu”. Jest to odwołanie do ówczesnych wydarzeń, a mianowicie do działalności seryjnego mordercy, który stał się pierwowzorem filmu Fritza Langa „M – morderca”. Wielopostaciowe rysunki Witkacego, z komentarzami towarzyszącymi ich bohaterom, to być może zapisy pomysłów teatralnych, dlatego nie dziwi obecność publiczności, jak w prezentowanym „Radży Petang-Tse…”. W pierwszej sali poświęconej teatraliom wystawiany jest kameralny spektakl „OK!-SZA” według Witkacego, przygotowany przez zakopiański Teatr Witkacego, zatem rekwizyty teatralne (łóżko, radio, miednica, dzban i szereg innych) pozostały na swoich miejscach, stając się elementem aranżacji wystawy.

W sierpniu 1925 roku Sekcja Teatru Eksperymentalnego Towarzystwa „Sztuka Podhalańska” (pod nazwą Teatr Formistyczny) debiutowała premierą sztuki „W małym dworku” z 1921 roku, z tej okazji Witkacy dopisał na końcu krótką scenę mimiczną. W drugiej sali prezentujemy głównie powojenne projekty scenografii i kostiumów do tej sztuki. Patrząc na projekty autorstwa Stanisława Bąkowskiego (1959), Mariana Bogusza (1963), Liliany Jankowskiej (1970) i Jerzego Moskala (1974), zobaczyć można, w jak różny sposób scenografowie interpretowali opisy i wskazówki zawarte w didaskaliach. Projekty kostiumów Margarity Misiukowej (2013) wykorzystane zostały podczas wystawienia w Akademickim Rosyjskim Teatrze im. Georgija Konstantinowa w Joszkar-Oła (Rosja, 2013) oraz w słupskim Teatrze Nowym im. Witkacego (2014, premiera podczas sesji „Witkacy 2014: co jeszcze jest do odkrycia?”). Projekty kostiumów mają charakter użytkowy, stąd poza podstawowym rysunkiem są dodatkowe szkice mające ułatwić zadanie krawcom.

Ostatnia sala na piętrze Okszy poświęcona jest Witkacemu. Wizualnie dominuje „Autoportret” z 1930 roku (jeden z niemal setki malarskich i rysunkowych wizerunków własnych). Ważne eksponaty to dwa tomy encyklopedii (z 1931 i 1932 roku) z ustępami poświęconymi autorowi „Szewców”, w których padają między innymi takie stwierdzenia: „indywidualność bardzo wybitna i wyjątkowo samodzielna, artysta-malarz, teoretyk i reformator sztuki”. Inny charakter ma reklama „Nienasycenia”, w której powieść określona jest „przebojem literackim sezonu wiosennego”.

Na parterze, w miejscu stałej ekspozycji prac Witkacego w willi Oksza, prezentowana jest część wystawy pokazująca Janinę i Jana Leszczyńskich. Leszczyński był jednym z pierwszych edytorów tekstów filozoficznych i teoretycznych S. I. Witkiewicza – to w jego opracowaniu ukazały się w 1959 roku „Nowe formy w malarstwie i inne pisma estetyczne”. W latach 1936-1938 przyjaciele toczyli pisemną dyskusję filozoficzną, którą zamierzali opublikować. Ostatecznie ukazała się ona drukiem dopiero w 2002 roku, w ramach „Dzieł zebranych” wydawanych przez Państwowy Instytut Wydawniczy. Na wystawie pokazujemy dwa rękopisy filozoficzne Witkacego oraz wydrukowaną książkę. Na przykładzie kilku wizerunków Janiny Turowskiej-Leszczyńskiej i jej małżonka można prześledzić różne konwencje ukazywania tej samej twarzy – od realistycznej do skrajnie odrealnionej, ale nigdy nie przekraczającej granicy figuratywności.

Zaproponowany w scenariuszu i w powyższym tekście kierunek zwiedzania to tylko jedna z możliwości zapoznania się z całością wystawy. Prezentacja pięciu tematów w sześciu kameralnych pomieszczeniach (na dwóch kondygnacjach) pozwala na samodzielne ułożenie „marszruty”.

Od 23 czerwca do 4 października tego roku w salach Zamku Książąt Pomorskich (głównej siedzibie Muzeum Pomorza Środkowego) prezentowana będzie ekspozycja „Witkacy na wakacjach. Wystawa z kolekcji Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem”, na której pokazanych zostanie ponad sto fotografii, obrazów, rysunków i archiwaliów. Wystawom towarzyszy wspólny katalog (format A4, 80 stron, 88 ilustracji barwnych, 32 ilustracje czarno-białe, 4 teksty, wybór literatury).