W piśmiennictwie i malarstwie XIX wieku góral podhalański przedstawiany był prawie zawsze z fajką. W tym czasie na Podhalu mężczyźni, a często i mali chłopcy, palili krótkie fajeczki, które i przy pracy można było w zębach trzymać.

Fajka góralska składała się z glinianego kominka obitego cienką, mosiężną lub alpakową blachą, przykrytego wypukłym, umocowanym na zawiasie wieczkiem i krótkiego, drewnianego, esowato wygiętego cybuszka. Wieczko posiadało zwinięty spiralnie wypust, za pomocą którego było zamykane. Ułatwiało ono palenie fajki w czasie deszczu i silnego wiatru.

Pod koniec XIX wieku pojawiły się na Podhalu ozdobne formy fajek, w których gliniany kominek, w całości obłożony blachą zdobioną drobnym ornamentem, zaopatrzony był w wypukłe wieczko zwieńczone guzkiem (cubką) lub sylwetką koguta (kohutkiem). Kominek fajki był dodatkowo zdobiony niewielkimi, przymocowanymi na drobnych ogniwkach kółeczkami (zbyrkadłami) i połączony z drewnianym cybuszkiem cienkimi łańcuszkami (recioskami), które również zdobiły fajkę, ale przede wszystkim zabezpieczały ją przed upadkiem na ziemię. Fajki te zwano „zbójnickimi” lub parsywkami.

Krótkie, wygięte cybuszki (piposory), na których osadzano fajki, robili sobie zwykle sami palacze z giętkiego drewna jodłowego lub gałązki jałowca. Zestrugany stożkowo jeden koniec cybucha osadzano w szyjce fajki, drugi nacinano od góry i dołu, tak by można go było przytrzymywać w zębach. Cybuszkiw fajkach używanych przez parobków były bogato rzeźbione.

W okresie międzywojennym fajki „zbójnickie” zaczęły wychodzić z użycia, już mało który góral je kupował. Były za to poszukiwane przez sezonowych gości oraz turystów odwiedzających Zakopane i nabywane jako pamiątka z Podhala. Natomiast używane na co dzień mniejsze i skromniej zdobione fajki, tzw. królicki (wykonane przez Jana Króla „Królicka” – fajkarza z Olczy lub na wzór jego fajek) oraz olcanki i ratułowianki (fajki wytwarzane w Olczy i Ratułowie) były nadal kupowane przez górali.

Fajki były produkowane na Podhalu przez wiejskich specjalistów, którzy zajmowali się na co dzień uprawą roli, a wieczorami wyrobem spinek do koszul, fajek, ciupag, noży, klamer do opasków. Najsłynniejszym w początku XIX wieku centrum produkcji spinek i fajek była wieś Zubsuche, a w późniejszym okresie wsie Dzianisz i Ratułów, który jeszcze w latach 20-30. XX wieku był siedzibą kilkunastu wytwórców spinek i fajek metalowych. Pod koniec XIX wieku wyrabiano spinki i fajki także w Olczy, w Zębie, w Bystrem i w Bukowinie, a w okresie międzywojennym również w Poroninie. Z czasem, wskutek upowszechnienia palenia papierosów, wiejscy wytwórcy fajek zmuszeni byli z braku odbiorców zaprzestać pracy. Po II wojnie światowej, w latach 50. i 60. XX wieku, pracowali już tylko nieliczni ich wykonawcy w Ratułowie oraz Bukowinie Tatrzańskiej, robiąc fajki i metalowe ozdoby stroju przede wszystkim na organizowane przez muzea konkursy sztuki ludowej, potrzeby zespołów regionalnych oraz Cepelii. Umiejętność wyrobu fajek przekazywana była z pokolenia na pokolenie i pozostawała w obrębie kilku rodzin. Tak było w Ratułowie, gdzie tym rzemiosłem zajmowały się rodziny Szeligów, Prokopów, Opacianów, Sykutów, Żołnierczyków.

W kolekcji Muzeum Tatrzańskiego znajdują się 134 fajki, z lat 1880–1969, w większości wykonane w Olczy i Ratułowie przez tamtejszych, najlepszych na Podhalu fajkarzy. W liczbie tej ujętych jest pięć fajek pochodzenia słowackiego i jedna huculska. W kolekcji znalazł się też bogato ornamentowany cybuszek (piporas, piparek) podarowany przez Bronisława Piłsudskiego w 1914 roku, warsztat do wyrobu fajek z 1888 roku (stół, narzędzia i drewniane formy), woreczki na tytoń (miechóry), przetyczki do fajek (przekolace) oraz dwa przyrządy do krajania tabaku. Większą część kolekcji prezentujemy na wystawie wraz z reprodukcjami archiwalnych fotografii ze zbiorów Muzeum Tatrzańskiego.

Zofia Rak