W blisko sześćdziesięcioletnim okresie, jaki obejmuje wystawa, mieszczą się dwie epoki: Młoda Polska i dwudziestolecie międzywojenne. Lata Młodej Polski były okresem tworzenia się miejscowego środowiska artystycznego – początkowo w kręgu szkół snycerskiej i koronkarskiej, a następnie w kręgu Stanisława Witkiewicza i jego idei stylu zakopiańskiego. W tym też czasie mała wieś u podnóża Tatr stała się miejscem spotkań elit polskiej inteligencji ze wszystkich trzech zaborów, miejscem kontaktów i swobodnej wymiany idei, skupionych wokół odzyskania przez Polskę niepodległości. Zakopane stało się stolicą duchową i kulturalną Polski, nazywano je „polskimi Atenami” i „polskim Piemontem”. Z postępowymi inicjatywami społecznymi, politycznymi, naukowymi, a nawet sportowymi (taternictwo i narciarstwo), szły w parze nowoczesne idee artystyczne. U schyłku tego okresu zakopiańscy artyści formalnie zorganizowali się w Towarzystwie „Sztuka Podhalańska” i Stowarzyszeniu „Kilim”.

Wszystkie wspomniane wyżej zakopiańskie tradycje, instytucje i stowarzyszenia, kontynuowały działalność w dwudziestoleciu międzywojennym. W suwerennej Polsce zakopiański świat artystyczny znalazł się w kręgu oddziaływań nurtów awangardowych (m.in. ekspresjonizmu, formizmu i futuryzmu), którym przyświecała nadrzędna idea tworzenia nowoczesnej polskiej sztuki narodowej.

W obydwu epokach Zakopane miało w dziedzinie poszukiwania stylu narodowego własne, oryginalne koncepcje i dorobek. W okresie Młodej Polski tatrzańskiej był to styl zakopiański Stanisława Witkiewicza, a w Dwudziestoleciu – znaczący udział w awangardzie (S.I. Witkiewicz, A. Zamoyski, L. Chwistek i R. Malczewski) oraz ciekawe, nowoczesne centrum rzeźbiarskie i graficzne, zainicjowane przez Karola Stryjeńskiego w Szkole Przemysłu Drzewnego.

Wystawa „Zakopane – pępek świata. Sztuka pod Giewontem w latach 1880-1939” opiera się na kolekcji własnej Muzeum Tatrzańskiego, uzupełnionej kilkoma eksponatami, stanowiącymi wypożyczenia lub depozyty. Obejmuje malarstwo, grafikę, rysunek, rzeźbę i fotografię oraz sztukę użytkową, afisze i plakaty. Można na wystawie zobaczyć prace Leona Wyczółkowskiego, Wojciecha Weissa, Jana Rembowskiego, Rafała Malczewskiego, Stanisława Gałka i Jana Gąsienicy Szostaka; portrety psychologiczne Stanisława Ignacego Witkiewicza; rzeźby – Augusta Zamoyskiego, Konstantego Laszczki, Wojciecha Brzegi, Stanisława Sobczaka, Jana Szczepkowskiego oraz uczniów Szkoły Przemysłu Drzewnego; prace Zofii Stryjeńskiej; kilimy i koronki, artystyczne snycerstwo i wiele innych eksponatów.

Kolonię zakopiańską zwykle określa się jako artystyczno-literacką. Taka nazwa ma uzasadnienie w dorobku pisarskim – ważnym w ogóle dla polskiej kultury – kilkorga artystów, by wymienić tylko obydwu Witkiewiczów, Leona Chwistka, Augusta Zamoyskiego czy Rafała Malczewskiego. Sztuka, literatura i poezja były w zakopiańskim życiu artystycznym (i towarzyskim) ściśle zespolone, wzajemnie się uzupełniały i łączyły z innymi formami twórczości – muzyką (M. Karłowicz, K. Szymanowski), tańcem artystycznym (Rita Sacchetto) i teatrem (teatr formistyczny S. I. Witkiewicza). Wiele prac pokazanych na wystawie i ich autorzy mają ciekawe literackie odniesienia i konteksty. Ważniejsze zaznaczone są w glosach, do lektury których zachęcamy. Z tych objaśnień wynikają dalsze wątki, splatające się w niesamowity wzór życia artystycznego pod Giewontem w latach 1880-1939.

Z wystawą w willi Oksza wiążą się ekspozycje w dwóch jeszcze filiach Muzeum Tatrzańskiego, i dopiero całość daje zarys głównych nurtów i problemów sztuki zakopiańskiej. Dlatego zachęcamy do zwiedzenia:

• pięknej, zabytkowej chałupy góralskiej przy Drodze do Rojów 6, która razem z wnętrzami jest wzorem ideowym stylu zakopiańskiego – mieszczącej Muzeum Stylu Zakopiańskiego - Inspiracje;
• willi Koliba przy ul Kościeliskiej 18, która była pierwszym domem w stylu zakopiańskim zaprojektowanym przez Stanisława Witkiewicza, a obecnie jest Muzeum Stylu Zakopiańskiego jego imienia.

• Bogdan Zdrojewski, Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego
• Janusz Sepioł, Senator Rzeczypospolitej Polskiej
• Andrzej Gut-Mostowy, Poseł na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej
• Marek Sowa, Marszałek Województwa Małopolskiego
• Andrzej Gąsienica Makowski, Starosta Tatrzański
• Janusz Majcher, Burmistrz Miasta Zakopane
• Prof. Dorota Folga-Januszewska, Instytut Muzeologii UKSW