| jeżyny (Rośliny) |
| |
jeżyny (Rubus), rzadziej ożyny lub ostrężyny, z rodziny
Różowatych (Rosaceae).
Kolczaste niewysokie krzewy o wydłużonych, pokładających się pędach płonnych,
owocach czarnych lub czarniawych, nieraz siwo oszronionych, słodkich. W Tatrach
jest parę gatunków j., wszystkie rzadkie lub b. rzadkie; zazwyczaj nie tworzą
gęstych zarośli znanych z niżu, występują jako pędy pojedyncze lub po
kilka.
|
|
| Jędrzejowski Henryk (Ludzie) |
| |
Jędrzejowski Henryk (14 XI 1897 Londyn - 1937?
ZSRR), syn znanego działacza socjalist. Bolesława Antoniego Jędrzejowskiego.
Fizyk (dr 1917), badacz promieniotwórczości (m.in. w Paryżu w 1923-27 u Marii
Skłodowskiej-Curie, potem w Inst. Radowym w Warszawie), autor prac nauk. z tej
dziedziny, działacz komunist., taternik
.
Do gimnazjum uczęszczał początkowo w Zakopanem , po czym walczył w Legionach Pol.,
a w 1918 wrócił do nauki...
|
|
| jętki (Zwierzęta) |
| |
Owady nadwodne, których larwy żyją w
wodzie potoków, jezior, w mokrym środowisku kamienistym, rzadziej w niektórych
młakach. Znana i prawie przysłowiowa jest jętka jednodniówka (Ephemera
vulgata), nie pobierająca pokarmu, bo ma zarośnięty pyszczek. Żyje tylko
dopóty, dopóki nie złoży do wody swych jaj, co rzeczywiście trwa b. krótko.Wśród
jętek tatrz. znane są m.in. Rhitrogena semicolorata, Baetis carpathica,
Ecdyonurus...
|
|
| języcznik zwyczajny (Nie okreslony) |
| |
języcznik zwyczajny (Phyllitis scolopendrium ), z rodziny
Paprotkowatych (Polypodiaceae ). W gwarze podh.: jeleni język. B.
rzadka w Tatrach paproć o charakterystycznych, językowatych, całobrzegich
liściach, dług. 10-30 cm. Kupki z zarodniami mieszczą się wzdłuż obu brzegów
spodniej strony blaszki. Występuje wyłącznie na wapieniu. W Pieninach pospolita,
dochodzi do 60 cm wysokości.
|
|
| językowe zagadnienia (Nie okreslony) |
| |
językowe zagadnienia. Pod względem stosowanego w terenie języka
urzędowego, tj. języka władz administracyjnych, Tatry wraz z Podtatrzem stanowią
od dawna dwa obszary, rozdzielone granicą państw., zmienną na przestrzeni
wieków.
Na obszarze państwowo polskim (do 1772 oraz w latach 1918-39 i od 1945) jest
to język pol., do 1772 z pewnym udziałem języka łac., zwł. w dokumentach. W
czasie zaboru tego obszaru przez Austrię (od 1772, a...
|
|
| Jirásek Alois (Ludzie) |
| |
Jirásek Alois (23 VIII 1851 Hronów = Hronov, Czechy
- 12 III 1930 Praga, poch. w Hronowie).
< P >
Czes. powieściopisarz i dramaturg, z zawodu nauczyciel, autor
licznych powieści hist., ukazujących dzieje Czech, a także opowiadań hist. i in.
Przekłady utworów J. na język pol. ukazują się od 1887, m.in. Dzieła (t. 1-5, Wa.1955-59).
W 1907 odwiedził Polskę, m.in. Kraków, Podhale i Tatry Polskie . Z podróży...
|
|
| jodła (Rośliny) |
| |
jodła (Abies alba), z rodziny Sosnowatych (Pinaceae). Wysokie do 60 m
drzewo o ciemnozielonych płaskich igłach, opatrzonych od spodu dwoma białymi,
woskowymi prążkami. Występuje gł. na wapieniu, kwitnie w maju. Szyszki jej tym się
różnią od świerkowych, że
sterczą do góry; po dojrzeniu odpadają tylko łuski z nasionami (zwykle w
październiku), a pozostaje czas jakiś jeszcze sterczący na gałęzi trzpień, nigdy
nie odpada...
|
|
| Jordán Károly (Ludzie) |
| |
Jordán Károly (16 XII 1871 Peszt - 24 XII 1959
Budapeszt).
Wybitny matematyk węg., prof. Wyższej Szkoły Ekon. w Budapeszcie, czł.
koresp. Węg. Akad. Nauk. (1947), jeden z czołowych taterników na przełomie XIX i XX w.,
alpinista, narciarz wysokogórski. Autor kilku książek i licznych rozpraw nauk. w
publikacjach węg. i in.
W czasie pobytu w Szwajcarii w Zurychu i Genewie (studia
i docentura) poznał Alpy i dokonał w nich wielu...
|
|
| Jordán Marthe (Ludzie) |
| |
Jordán Marthe, z domu Lavallé (7 VII 1881 Sewilla,
Hiszpania - 7 VII 1959 Budapeszt).
Alpinistka i taterniczka . Marta
Lavallé, Francuzka z Genewy, chodziła najpierw po Alpach (w masywie Mont Blanc i
w grupie Saleve), a potem po Tatrach ,
tylko w 1899 i 1900 w towarzystwie Karola
Jordána , swego późniejszego męża. Razem z nim dokonała wejść na szereg
szczytów w Tatrach Wys ., m.in. I wejście
na Żłobisty Szczyt (w 1899), nazwany...
|
|
| Jordán Oszkár (Ludzie) |
| |
Jordán Oszkár (1887-1914), bratanek » Karola Jordána .
Węg. taternik , alpinista i narciarz
wysokogórski, prawnik (dr) w Budapeszcie. Od 1908 czł. BETE (w pewnym okresie
wiceprezes).
Po Tatrach chodził
z innymi węg. taternikami, najczęściej z Imre
Barczą i T. Szaffką . Przeszedł szereg
nowych dróg , np. w 1909: II wejście pn.-zach. ścianą Zadniego Gierlachu z nowym wariantem, I
wejście pd. granią (Durną Granią) na Durny...
|
|
| Jordána, Droga (miejsca (las, osiedle, zbocze, grzeda, zleb) |
| |
Jordána, Droga; Niełatwy szlak wiodący z Doliny Pięciu Stawów Spiskich przez Przełęcz
pod Poślednią Turnią na Łomnicę . Odkrywcą
tego szlaku (jako całości) był » Károly Jordán
(w 1900) i stąd jego nazwa: Droga Jordána. Jest to najtrudniejsza droga tur.
w Tatrach , ale mimo swych sztucznych
ubezpieczeń (klamry i łańcuchy) nadaje się dla turystów, nawet wprawnych, tylko
przy korzystnym stanie szlaku (zwł. jego ubezpieczeń) i pogody....
|
|
| Jost Alojzy (Ludzie) |
| |
Jost Alojzy, właśc. Henryk Alojzy (12 XI 1874
Twierdza k. Mościsk - 6 XI 1932 Zakopane).
Budowniczy lądowo-wodny, literat, miłośnik i znawca góralszczyzny, myśliwy.
Przed I wojną świat. był powiatowym drogomistrzem w Nowym Targu, nadzorował
budowę Drogi Balzera do Morskiego Oka ,
zaprojektował most na Wodogrzmotach .
Zamieszkał w Zakopanem , gdzie w 1913
zaprojektował i zbudował sobie dom w stylu zakop. ("Hanka" przy ul....
|
|
| Jost Henryk (Ludzie) |
| |
Jost Henryk (21 VIII 1921 Zakopane), syn »Alojzego i Matyldy Jostów . Dr inż. mechanik, zamieszkały
w Zakopanem , badacz dziejów techniki i
przemysłu, autor ponad 50 prac z tego zakresu.
Od ok. 1950 prowadzi badania nad historią i zabytkami
przemysłu lud. i w ogóle techniki i przemysłu, zwł. w Tatrach Pol . i na Podtatrzu Pol ., m.in. z dziedziny dawnego górnictwa i hutnictwa tatrz
., opracowując te...
|
|
| Jostowa Matylda (Ludzie) |
| |
Jostowa Matylda z Nowaków (11 IX 1882 Okocim - 16
VII 1977 Zakopane), siostra Juliana Nowaka (prof. UJ i w 1922 premiera), a żona
» Alojzego Josta .
Zakop. nauczycielka i działaczka społeczna.Od 1908 mieszkała w Zakopanem i uczyła w szkole podst. od 1908 do
1950, a w 1925-39 także w wieczorowej szkole przem.-handlowej. W czasie okupacji
niem. w 1939-40 uczyła w szkole, potem w tajnym nauczaniu.
Działała społecznie w różnych...
|
|
| Jostowa Wanda (Ludzie) |
| |
Jostowa Wanda (1 VII 1906 Lwów), kuzynka » Henryk Josta .
Etnografka (dr), w 1948-52 kier. działu etnografii pozaeuropejskiej w Muzeum
Kultur Lud. w Warszawie, potem zamieszkała w Zakopanem .
W 1952-70 pracowała w Muzeum Tatrz. w Zakopanem , zrazu jako adiunkt, a w
1957-70 jako kustosz biblioteki i archiwum. Była równocześnie przewodniczącą
Podh. Komisji Opieki nad Zabytkami przy zakop. oddziale PTTK. W 1955-74 z
ramienia...
|
|
| juhas (Terminologia) |
| |
Pasterz owiec. Przy każdym szałasie jest zawsze jeden baca i jeden lub paru podległych mu juhasów.
Termin "juhaska" (dziewczyna pasąca owce czy krowy w
Tatrach) został wymyślony przez literatów czy in. osoby piszące o Tatrach, i
jest zupełnie błędny, gdyż dziewczęta nie pasały owiec w Tatrach, a te które
pasły krowy, nigdy nie były nazywane przez miejscową ludność "juhaskami", tylko
pasterkami.
|
|
| Juhaska Jaskinia (Jaskinie) |
| |
Juhaska Jaskinia; Jaskinię stanowi komora,
dług. 23 m, szer. 5 m, o pochyłym dnie, oświetlona także przez okno skalne
powyżej wejścia (Orle Okno, ok. 1585 m).
W latach 1880. koło wejścia do J.J. zabił się juhas i stąd jej nazwa. Stał tam niegdyś mały
drewniany krzyż. Pierwsze tur. zwiedzenie jaskini: Bronisław Romaniszyn , Mariusz Zaruski , Aleksander Znamięcki i przew. Stanisław Gąsienica-Byrcyn w
1907.
|
|
| Juhaska Turnia (miejsca (las, osiedle, zbocze, grzeda, zleb) |
| |
Juhaska Turnia; Pierwsze wejście: Jolán Adriányi (-Borcsányi) i przew. Johann
Glatz w 1902.
Nazwa pol. była zaproponowana przez Stanisława Eljasza-Radzikowskiego
.
Nazwa niem. i węg. pochodzi od imienia zdobywczyni tej turni. Nazwa słow. jest
kalką nazwy pol. (słow. ovčiar to pasterz owiec, a więc juhas ).
|
|
| Juraniowa Dolina (Doliny) |
| |
Juraniowa Dolina, dawniej też Lieskowska Dolina,
Liszkowska Dolina itp
Biegnie spod Bobrowca na pn. i
uchodzi do Cichej Doliny Orawskiej na
pd.-wsch. od Orawic .W swej dolnej części
J.D. tworzy wąski wąwóz skalny (Cieśniawy, Tiesňavy), na którego dnie mieści się
tylko potok. Drogę na zwożenie drzewa zbudowano w 1885-86 wysoko nad potokiem na
drewnianym pomoście (903 m długości). Droga ta uległa w latach międzywoj....
|
|
| Juraniowa Przełęcz (Przełęcze) |
| |
Juraniowa Przełęcz; Przez J.P. prowadzi droga
z Polany Jaworzyny pod Furkaską do Juraniowej Doliny .
|
|
| Juraniowy Potok (Ludzie) |
| |
Juraniowy Potok (ok. 1300-834 m), Biała Woda; Juráňov potok, Biela
voda.S. Powstaje na pn.-zach. stokach Bobrowca, płynie Juraniową Doliną
do Orawickiej Kotliny (w Podtatrzańskim Rowie), gdzie łącząc się z Cichą Wodą
Orawską daje początek rzece Orawicy.
|
|
| Jurgowska Przełęcz (Przełęcze) |
| |
Jurgowska Przełęcz; Otrzymała swą nazwę od taterników w 1930 na pamiątkę pasterzy z Jurgowa , którzy wówczas paśli jeszcze na Polanie pod Wysoką , skąd ta przełęcz jest
dobrze widoczna.
|
|
| Jurgów (Miejscowość) |
| |
Jurgów; Ok. 940 mieszk. Piękne położenie z
widokiem na Tatry Biel .; od dawna dużo
letników, rozwinięte chałupnictwo. Stary kościół drewniany, zbudowany ok. 1670,
ale skutkiem przeróbek pozbawiony stylowego charakteru.
Pierwsza znana wzmianka o J. w dokumentach z 1556, ale
wieś tę założono już w 1546 na prawie wołoskim. W 1570 jej sołtysem był Gywrko,
tj. Jurko i stąd nazwa wsi. Jurgowianie od dawna wypasali owce i bydło w...
|
|
| Jurzyca Karl (Ludzie) |
| |
Jurzyca Karl (? - 6 VI 1906 Karwina, Śląsk
Cieszyński).
Niem. turysta, taternik i alpinista,
kasjer kopalni hr. Larischa-Mönicha w Karwinie, zamordowany przez bandytów.
Był długoletnim działaczem i członkiem zarządu sekcji
cieszyńskiej (Sektion Teschen) towarzystwa tur. Beskidenverein. Po Tatrach chodził z przewodnikami spiskimi, ale
czasem okazywał się lepszym od nich taternikiem. W 1897 był na Szatanie (I wejście wsch....
|
|
|
