biblioteki

biblioteki . Na Podtatrzu istniały b. od dawna, ale aż do II poł. XIX w. żadna nie gromadziła specjalnie książek dotyczących Tatr czy nawet Podtatrza, jednak w tych b., które dotrwały do obecnych czasów, można znaleźć rzadkie druki dotyczące także Tatr i Podtatrza. Na Spiszu już w 1273 powstała b. przy Spiskiej Kapitule, a w XV-XVI w. istniały b. kościelne, szkolne i prywatne, m.in. w Lewoczy, Nowej Wsi Spiskiej i Kiezmarku (w liceum od 1600).

Dużą b., jedną ze znaczniejszych na ówczesnych Węgrzech, zgromadził na swym zamku w Strażkach (nad Popradem) Gregor Horvath Stansith von Gradecz, w związku z założonym tam w 1584 przez niego gimnazjum. Po zlikwidowaniu gimnazjum b. ta była uzupełniana przez kolejnych właścicieli i aż poza II wojnę świat. przetrwała na miejscu ze swym dużym zbiorem starych map z całego świata.

B. licealna w Kiezmarku rozrosła się do ponad 50 000 tomów w 1932 i posiadała także wiele starodruków i cenne rękopisy dotyczące Kiezmarku, Spisza i Tatr, np. Georga Bohusa Historico-geographica descriptio terrae Scepusiensis i Buchholtzów Historischer Geschlechts-Bericht, oba z pocz. XVIII w., oraz Jakuba Kraya jun. Geschichte der Stadt Käsmark z 1740. Pod koniec II wojny świat. ta wielka b. dawnego liceum kiezm., razem z b. byłego Institut für Heimatforschung in Käsmark, została wywieziona przez Niemców, ale po wojnie była rewindykowana i znowu znajduje się w Kiezmarku.

W Podolińcu (należącym wówczas do Polski) w 1642 założyli Pijarzy gimnazjum, a przy nim b. (z książkami również polskimi), która się rozrosła do ponad 6000 tomów w 1913. Na Orawie w Dolnym Kubinie przy Muzeum Hwiezdosława jest »Biblioteka Czaplowiczowska (Čaplovičova knižnica), założona w 1839, a obecnie posiadająca ponad 40 000 tomów, w tym wiele rzadkich starodruków. Na Podhalu nie zachowała się żadna b. sprzed XIX w., a w I poł. XIX w. największą b. miał chyba Jan Kanty Andrusikiewicz w Chochołowie (kilkaset tomów).

Biblioteki specjalnie gromadzące książki dotyczące Tatr i Podtatrza powstawały pod koniec XIX w. lub później przy » muzeach na Spiszu, Liptowie, Orawie i Podhalu oraz w siedzibie TT w Krakowie i przy jego Sekcji Przyr. w Zakopanem. Równocześnie rozwijały się podobne prywatne zbiory, np. Zygmunta Gnatowskiego czy Walerego Eljasza, a w latach międzywoj. księgozbiory Antoniego Ojrzyńskiego, Juliana Jenikego i Witolda H. Paryskiego.

Obecnie istnieją cztery duże księgozbiory składające się w przeważającej części z druków dotyczących Tatr i Podtatrza. Są to: b. Muzeum Tatrz. w Zakopanem, b. Muzeum TANAPu w Tatrz. Łomnicy (dawna b. Muzeum Karp., a potem Muzeum Tatrz. w Popradzie) oraz księgozbiór Z. i W.H. Paryskich w Zakopanem. Każda z nich zawiera tysiące książek, broszur i roczników czasopism, a poza tym duże zbiory wycinków, grafiki, fotografii, archiwaliów itd. Biblioteka TPN w Zakopanem szybko rozwija się w tym samym kierunku.

Z in. bibliotek największą liczbę wydawnictw dotyczących Tatr posiada » Centralna Biblioteka Górska PTTK w Krakowie (dawna Biblioteka PTT). Dużo też druków tatrz. posiadają: » Centralna Biblioteka PTTK w Warszawie, Muzeum Kultury Fizycznej i Turystyki w Warszawie, Miejska Biblioteka Publ. w Zakopanem, Biblioteka Narodowa w Warszawie i Biblioteka Jagiellońska w Krakowie, a na Słowacji b. Macierzy Słow. (Matica slovenská) w Marcinie i biblioteki w Bratysławie.

Istnieje też obecnie dużo b. prywatnych gromadzących książki dotyczące Tatr i Podtatrza. Oprócz już wspomnianej biblioteki Z. i W.H. Paryskich w Zakopanem, jest b. Zbigniewa Krupczyńskiego we Wrocławiu (ponad 1000 pozycji), Jerzego Kupiec-Węglińskiego w Bostonie w USA (przeszło 500 książek), Henryka Rączki w Kielcach, Wojciecha W.Wiśniewskiego w Krakowie (kilka tys. pozycji, głównie speleologicznych).

W samych Tatrach już w latach międzywoj. niektóre schroniska tur. miały niewielkie b. do użytku turystów, np. w Murowańcu na Gąsienicowej Hali i w schronisku przy Morskim Oku, a kierownicy schronisk mają czasem własne zbiory książek tatrz. wg osobistych upodobań.

Lit. - Mieczysław Mantyka: Biblioteki zakopiańskie. W dziele zbior. "Zakopane, czterysta lat dziejów", Kr. 1991, t. 2.

---