ZAKOPANE I TATRY - ZAKOPANE I TATRY - ZAKOPANE I TATRY - ZAKOPANE

E-mail Hasło
» Załóż konto
» Zapomniałem hasła
ZAKOPANE - PORTAL ZAKOPIASKI - ZAKOPANE - PORTAL ZAKOPIASKI - ZAKOPANE - PORTAL ZAKOPIASKI - ZAKOPANE
Noclegi - Baza turystyczna Noclegi - Baza turystyczna
kwatery, pensjonaty, hotele, noclegi
odbierz pocztinformacja online
Kamera online (webKamera) - widok na Tatry z okna MATinternet s.c. ZAKOPANE - ul. Ks. Stolarczyka 12
Narty Narty
wyciągi, narty, snowboard
Tatry Tatry
wycieczki, encyklopedia, porady
Informator Informator
zarezerwuj pokój, praktyczne informacje
Nowiny Nowiny
aktualności, kalendarz imprez
Zakopane Zakopane
wszystko o Zakopanem
Galeria tatrzańska Galeria tatrzańska
zdjęcia z Tatr, kartki elektroniczne
Podhale-Sport Podhale-Sport
Podhale-Sport - sport na Podhalu
Podhale Podhale
miejscowości, folklor, powiat
felietony felietony
opowiadania opowiadania
fotoreportaże fotoreportaże
ogłoszenia w portalu Zakopane, Tatry, Noclegi ogłoszenia
kalendarz imprez kalendarz imprez
kamery online - aktualny widok na Giewont / Tatry kamery online
spacery i wycieczki po Zakopanem, Podhalu, Tatrach spacery/wycieczki
informator turystyczny - Zakopane, Podhale Tatry informator turysty
Wielka Encyklopedia Tatrzańska encyklopedia
ośrodki narciarskie, wyciągi, narty, snowboard, deska, trasa, slalom, warunki na stoku, kamery ośrodki narciarskie
ABC turysty abc turysty
zaplanuj wycieczkę w Tatry zaplanuj wycieczkę
aktywny wypoczynek dla aktywnych
pogoda / warunki pogodowe - Zakopane, Podhale, Tatry pogoda / warunki
rozkłady jazdy PKS, PKP, BUSY rozkłady jazdy
dojazd do Zakopanego Zakopane - dojazd
galeria tatrzańska galeria tatrzańska
galerie użytkowników wasze galerie
wyślij kartkę elektroniczną wyślij kartkę
konkursy konkursy
folklor - muzyka góralska, śpiew góralski, taniec góralski, gwara góralska, kuchnia góralska, oscypek, ciupaga, strój góralski, zwyczaje góralskie folklor
kultura i sztuka kultura i sztuka
imprezy regionalne imprezy regionalne
baza turystyczna - noclegi, kwatery, pokoje, pensjonaty, apartamenty, hotele baza turystyczna
Zakopane, Tatry, Podhale
E-mail
Hasło
» Załóż konto
» Zapomniałem hasła
Zakopane


 nawigacja:  Z-ne.pl » Portal Zakopiański» Miasto Zakopane» Architektura

Architektura


  
Budynek dawnej dyrekcji
huty w Kuźnicach
(fot. Andrzej Samardak)
Kuźnice - tablica pamiątkowa
(fot. Andrzej Samardak)
Park dworski w Kuźnicach
(fot. Andrzej Samardak)

Zakopane jest miejscowością stosunkowo młodą: najstarsze zachowane zabytki mają niewiele ponad 150 lat. Ośrodkiem, stanowiącym zespół zabytkowy dawnego założenia dworskiego o charakterze osady przemysłowej są Kuźnice - dziś przysiółek Zakopanego, znany głównie z tego, że jest tam dolna stacja kolejki linowej na Kasprowy Wierch oraz początek wielu tras turystycznych. W początkach i połowie XIX stulecia tętniło tam jednak życie - stały zabudowania huty żelaza, obok dwór właścicieli dóbr zakopiańskich i budynki gospodarcze. Do dziś zachowało się tylko kilka obiektów, pamiętających czasy świetności kuźnickiej huty - w połowie XIX w. największego ośrodka metalurgicznego w Galicji. W budynku dawnej dyrekcji huty dziś mieści się sanatorium młodzieżowe, w wozowni - budynek techniczny, w dawnej karczmie - warsztat. Nieopodal wozowni - ozdobna krata, niegdyś otaczająca fontannę, wykonana z tatrzańskiego żelaza.

Budownictwo góralskie. Początki XIX w. pamięta w Zakopanem także kilka najstarszych chałup na Bystrem i Kozińcu. Nieco młodsza jest zakopiańska "starówka" - zespół góralskich domów przy ul. Kościeliskiej, pochodzących przeważnie z połowy XIX wieku. Klasyczny dom góralski jest oczywiście drewniany, budowany ze świerkowych, rzadziej modrzewiowych lub jodłowych "płazów" - pni drzewnych, przeciętych wzdłuż i zestawionych "na zrąb". Szczeliny między belkami uszczelnione były mchem, w późniejszych czasach wełnianką - plecionką z drewnianych wiórów. Dach stromy, kryty gontem, kryjący w środku strych, będący zarazem miejscem przechowywania siana. Dom taki miał dwie izby - "czarną", w której była zarazem kuchnia (najpierw bez komina, a więc dym pokrywał ściany czarnym nalotem, stąd nazwa) i sypialnia oraz "białą" - bez pieca, wykorzystywaną do przechowywania cenniejszych sprzętów, "świętych" obrazów, dokumentów - a zarazem będącą miejscem większych uroczystości rodzinnych. Obie izby oddzielała sień, z tyłu często przylegała do niej komora na sprzęty domowe. Od zachodu, by osłonić chatę od zimnych wiatrów, pod kątem prostym w stosunku do budynku mieszkalnego, usytuowane były zabudowania gospodarcze: obora, stodoła, składzik. Budynek gospodarczy wznoszony był z gorszego gatunku drewna i kryty nie gontem, tylko "dranicami" - nieheblowanymi deskami.

Najstarsza chata góralska
w Zakopanem - "Tea"
ul. Bulwary Słowackiego 39
(fot. Andrzej Samardak)
   
Tablica na zagrodzie
Gąsieniców "Nawsiów"
(fot. Andrzej Samardak)
 
   
Zagroda Gąsieniców "Nawsiów"
ul. Kościeliska 12
(fot. Andrzej Samardak)
 

Część mieszkalna była skromna, ale bardzo estetyczna, bogato zdobiona motywami roślinnymi i geometrycznymi. Budynki takie zachowały się do dziś w rejonie starego kościoła zakopiańskiego i przy drodze w kierunku Doliny Kościeliskiej. Tutaj było niegdyś centrum osady, tutaj też zatrzymywali się pierwsi goście i kuracjusze, przyjeżdżający do Zakopanego. Część starych chałup góralskich została znacznie przebudowana nie tylko we wnętrzu, ale i na zewnątrz. Te najbardziej zabytkowe przyozdobiono drewnianymi tablicami, informującymi o ich wieku i właścicielach. Pozostają one pod opieką konserwatora zabytków.

Dom Kasprusia
pod koniec XIX w.,
współcześnie "Atma"
(fot. archiwum MT)
   
Willa "Korwinowka"
poźniej "Oksza" w 1896 r.
(fot. archiwum MT)
 
   
Willa "Koliba" w 1900 r.
przed rozbudową
(fot. archiwum MT)
 

"Atma" na początku XXI w.
ul. Kasprusie 19
(fot. Andrzej Samardak)
   
Willa "Oksza"
ul. Zamouskiego 25
(fot. Andrzej Samardak)
   
Willa "Koliba"
ul. Kościeliska 18
(fot. Andrzej Samardak)

  
Willa "Czerwony Dwór"
w 1903 r.
(fot. archiwum MT)
Willa "Czerwony Dwór"
ul. Kasprusie 27.
Dom w stylu zakopiańskim.
(fot. Andrzej Samardak)

Styl zakopiański. Na kanwie budownictwa i zdobnictwa podhalańskiego Stanisław Witkiewicz (ojciec) stworzył w latach 90. XIX wieku specyficzny styl w architekturze i sztuce użytkowej, cechujący się pewnym zuniwersalizowaniem motywów ludowych, rozszerzeniem ich i dostosowaniem do wymagań osób o większych potrzebach estetycznych i cywilizacyjnych. Pierwszym domem, wybudowanym wg projektu Witkiewicza w stylu zakopiańskim (w 1893 r.) jest willa "Koleba" (potem - "Koliba"), wzniesiona dla rodziny Gnatowskich przy ul. Kościeliskiej.

Domy w stylu zakopiańskim to przeważnie wille lub spore pensjonaty, budowane na zrąb z drewnianych płazów, zazwyczaj usytuowane na skarpie, na wysokiej podmurówce z łamanych kamieni. Budynek był jedno- lub dwutraktowy, piętrowy, przy czym piętro sytuowano szczytem do frontu części parterowej. Z połączenia wysokiej, często rzeźbionej kalenicy ze szczytem strzelały w niebo drewniane pazdury, w formie kielichów kwiatowych. Elementem charakterystycznym była usytuowana pod okapem od południa odkryta weranda, zwana przyłapem. W połaci dachowej lokowano małe facjatkowe pokoiki - wyględy. Projekty Witkiewicza zachowywały wszystkie tradycyjne zdobienia góralskie (rysie, psy, słonecka) i wprowadzały wiele nowych, wymyślonych przez artystę.


źródło:
Archiwum Muzeum Tatrzańskiego
1 2 











Jeżeli znalazłeś/aś błąd, nieaktualną informację lub posiadasz materiały (teksty, zdjęcia, nagrania...), które mogą rozszerzyć zawartość tej strony i możesz je udostępnić - KLIKNIJ TU »»

ZAKOPIAŃSKI PORTAL INTERNETOWY Copyright © MATinternet s.c. - ZAKOPANE 1999-2024