W ramach tego projektu, w ciągu 100 dni, pasterze mają przeprowadzić łukiem Karpat 300 owiec rasy „cigaja”, pokonując ponad 1200 km. Redyk ten rozpoczął się 11 maja 2013 br. w rumuńskiej miejscowości Rotbav, a zakończy na Morawach. Jego trasa wiedzie przez Rumunię, Ukrainę, Polskę (ewentualnie także Słowację) i dalej do Czech, gdzie kończą się Karpaty Zachodnie i gdzie 14 września redyk się zakończy. W ostatnich dniach przemierzał on polską część Spisza i Podhale, docierając 9 sierpnia do Zakopanego.

Rola Wołochów w Karpatach jest nie do przecenienia. Oni bowiem zapoczątkowali przed wiekami w tym łańcuchu górskim stadne wypasanie owiec oraz technikę i recepturę przerobu mleka, formy budownictwa pasterskiego, w postaci doraźnie skleconych szałasów dla ludzi, z przesuwanymi na saniach kolibami do dozoru owiec i zagród w postaci zwalonych drzew szpilkowych, z przegrodą zwaną strunga (stronga), używaną w czasie dojenia owiec.

Na ziemiach polskich pierwsi pasterze wołoscy pojawili się, wraz ze swoimi stadami, w XIV stuleciu (na Rusi Halickiej), w XV w. na Podhalu, a w XVI w. Beskidzie Śląskim. Były to luźne grupy pasterskie, których pierwotne siedziby znajdowały się na terenach dzisiejszej Rumunii. Lecz kolebka tej swoistej gospodarki hodowlanej położona była jeszcze dalej, na południe od Dunaju, na Bałkanach. Jej istotę stanowił wypas dużych stad owiec i kóz. Do hodowli tych zwierząt nadawały się wysokogórskie łąki; suche i porośnięte odpowiednimi gatunkami traw. Wypas w górach nie mógł być jednak prowadzony, ze względu na warunki klimatyczne, przez cały rok. Niesprzyjającą porą była zima, kiedy, w chłodniejszych krajach, górskie pastwiska pokrywał śnieg, lub też występowała posucha, co dotyczyło cieplejszych terenów. W związku z czym pasterze, wraz ze swoimi stadami wędrowali w doliny, gdzie znajdowali lepsze warunki bytowania. W tych wędrówkach pokonywali niekiedy odległość 300 kilometrów. W ten sposób ukształtował się koczowniczy tryb życia owych pasterzy, polegający na cyklicznych wędrówkach. Na Bałkanach tą formą pasterstwa zajmowali się tzw. Aru­mu­ni (Wołosi), Albańczycy i odłamy południowych Słowian, pochodzący niewątpliwie ze zeslawizowanych Arumunów.

Wdrożeni do wędrowania pasterze wołoscy, gdy wystąpiły nowe okoliczności, którymi były zapewne: przyrost naturalny, powiększenie się pogłowia ich trzód a zmniejszanie się powierzchni wypasowej (wykorzystywanej pod uprawy rolne), ruszyli w znacznie dalszą wędrówkę.

Część ludności wołoskiej, która zamieszkiwała w XIII stuleciu Siedmiogród, ruszyła ku masywowi karpackiemu i rozpoczęła nim wędrować, wraz ze swoimi stadami, ku zachodowi. Góry były bowiem dla nich naturalnym środowiskiem, w którym potrafili od pokoleń uprawiać gospodarkę pasterską.

Z Wołochami wiązały się niektóre powszechnie w Karpatach występujące elementy wyposażenia pasterskiego, w tym również instrumenty muzyczne, jak długa na ok. 2 metrów trąbita, używana do celów sygnalizacyjnych oraz niektórych obrzędów i uroczystości, np. pierwszego wypędu stada na paszę, czyli redyku (na św. Jerzego).

Wołosi przynieśli ze sobą w Karpaty specyficzny folklor pasterski w postaci muzyki i tańca, czynności obrzędowych, a nawet pasterskiej magii, których relikty zachowały się do dzisiaj w kulturze górali. Ślady migracji wołoskich zachowały się w słownictwie dotyczącym różnych aspektów pasterstwa, a także w nazwach geograficznych (toponomastyce).

Gdy ta ludność pasterska dotarła na obszar polskiego Podtatrza stanowiła już rumuńsko-rusko-polski konglomerat etniczny. Wkład Wołochów, zwanych także Wałachami lub Rusnakami, w zaludnienie Podhala, Spisza i Orawy nie był zbyt znaczący, o czym świadczy niezbyt wielki wpływ na gwary polskich górali. Ich udział był natomiast istotny w sferze gospodarczo-kulturowej. Od Wołochów przyjęli górale prawie wszystko to, co jest związane z gospodarką pasterską. Od nich wzięła się też ta zewnętrzna specyfika kulturowa (np. strój), która odróżnia chociażby Podhalanina od Krakowiaka, a daje sporo podobieństw z innymi góralami polskimi oraz ruskimi (Łemkami), słowackimi i morawskimi.

Były co najmniej dwie wielkie fale migracji wołoskich w Karpatach; ta zapoczątkowana w XIII w. (wybitnie koczownicza z udziałem niewielkich grup rodzinnych) oraz kolejna zapoczątkowana w końcu XIV stulecia. W przeciwieństwie do swoich poprzedników XIV-wieczni Wołosi stanowili już społeczeństwo wewnętrznie zróżnicowane, posiadające swoją elitę, własne władze w osobach kniaziów zarządzających wsiami i wojewodów, czyli krajników, obejmujących swoją władzą zespoły wsi, czyli tzw. krainy.

Pasterzy, wędrujących ze stadami owiec i kóz, a także wołów i świń chętnie osiedlano, zapewniając im jednocześnie warunki prowadzenia górskiej gospodarki hodowlanej (pasterstwa halnego). W ten sposób ukształtowało się osadnictwo na prawie wołoskim, dokładnie zresztą nieskodyfikowanym.

W odróżnieniu od wsi na prawie polskim i niemieckim, w których przeważała gospodarka rolna, mieszkańcy wsi wołoskich trudnili się początkowo przede wszystkim hodowlą. Dlatego też świadczyli głównie daniny w owcach i serach. Określenie „osadnicy wołoscy” nie jest jednak kategorią etniczną, lecz społeczną, gdyż każdego osiedlającego się we wsi prawa wołoskiego nazywano „wołochem”.

Jerzy M. Roszkowski