Łaska Beata

Łaska Beata (między 6 IX a 20 X 1515 - wkrótce po 24 VII 1576 Koszyce, poch. w Kiezmarku w kościele zamkowym). Pierwsza znana z nazwiska turystka tatrz. (1565).

Była ona urodziwą córką Andrzeja (Jędrzeja) Kościeleckiego, kasztelana wojnickiego i podskarbiego wielkiego koronnego, wychowana w Krakowie przez królową Bonę na dworze króla Zygmunta Starego. Od lutego do sierpnia 1539 była żoną księcia Ilii (Eliasza) Ostrogskiego, po którego rychłej śmierci odziedziczyła ogromny majątek. Z tego małżeństwa urodziła się córka Elżbieta, potem słynna z urody i znana jako Halszka z Ostroga, późniejsza Górkowa (1539-82).W 1564 księżna Beata Ostrogska, już 49-letnia, została drugą żoną o 21 lat młodszego » Olbrachta Łaskiego, do którego należał m.in. Kiezmark (odziedziczony po ojcu Hieronimie); Olbracht był, ale dopiero później (1581-86), starostą spiskim.

Dnia 21 V 1565 Beata Łaska przybyła z mężem do Kiezmarku, gdzie na zamku wyprawiano huczne przyjęcia. W ówczesnym rejestrze miasta Kiezmark (Liber Censuum et aliarum Diarium ) znajdujemy między opisami wydarzeń wojennych i klęsk żywiołowych niezwykłą na owe czasy wiadomość (pisaną po niem.), że w okresie Zielonych Świąt 1565 Beata Łaska w towarzystwie licznych mieszczan kiezm. udała się z Kiezmarku w Śnieżne Góry (w oryginale Schneegebirg), a więc w Tatry, gdyż tak je wówczas na Spiszu nazywano. Podobną wiadomość umieścił potem Christian Genersich w swych Merkwürdigkeiten der königlichen Freystadt Késmark in Oberungarn, am Fusse der Carpathen (t. 1, Caschau 1804, s. 260), z tą różnicą, że cel wycieczki podał bardziej ogólnie: "w góry" ("auf das Gebürge"), nie precyzując, że to Tatry, natomiast dodał, że: "Znajdowała ona wiele upodobania w tej okolicy..." ("Sie fand viel Vergnügen an dieser Gegend").

Tyle tylko o tatrz. wycieczce Beaty Łaskiej podają te dwa źródła, i tylko na nich (lub jedynie na Genersichu) oparte są wywody i przypuszczenia późniejszych autorów piszących na ten temat. Celem wycieczki była przypuszczalnie Kiezmarska Dolina, gdyż znajduje się najbliżej Kiezmarku (12 km w prostej linii), od paru stuleci należała w większości do Kiezmarku i była przez jego mieszkańców użytkowana (pasterstwo, myślistwo itd.), a więc dobrze znana wraz z drogą do niej; ponadto również i w nast. latach wycieczki z Kiezmarku w Tatry najczęściej udawały się właśnie do Kiezmarskiej Doliny. Do wylotu doliny mogła księżna dotrzeć częściowo powozem, a dalej konno, ale nie wiadomo jak daleko rzeczywiście dotarła; na pewno nie dalej niż do Zielonego Stawu Kiezmarskiego.

Czy była to pierwsza wycieczka tur. w Tatry? Fakt, że jest to pierwsza taka wycieczka zanotowana w rejestrze kiezm., o tym nie świadczy, gdyż kronikarz kiezm. wspomniał o wycieczce Beaty Łaskiej jedynie ze względu na jej wysoką pozycję w ówczesnym społeczeństwie: księżna i żona właściciela Kiezmarku. Kronika tego miasta np. nie notowała tatrz. wycieczek studenckich, które (jak wiemy skądinąd) odbywały się 30 lat później, a mogły być również podejmowane przed 1565.

Powyższe dane o tatrz. wycieczce Beaty Łaskiej (już nieraz publikowane) są jednak niepełne, gdyż w in. kronice, Connotatio Chronologica Civ. Kesmark ab Anno 1521-1618, również znajdującej się w kiezm. archiwum miejskim, zapisano:"Anno 1565-to Ist Herr Lasky mit seiner Gemahlin nach Käsmark kommen und dann mit ihr auf das Carpathische Gebürg gefahren." (W roku 1565 pan Łaski ze swą małżonką przybył do Kiezmarku i następnie udał się z nią w Karpackie Góry.)

W owej wycieczce uczestniczył zatem również i Olbracht Łaski. Zresztą, jako urodzony i wychowany w Kiezmarku, mógł on już wcześniej być w Kiezmarskiej Dolinie, wchodzącej w skład posiadłości jego ojca, a potem jego samego, ale kronikarze kiezm. nie rejestrowali takich zwykłych (w ich mniemaniu) wydarzeń.

W każdym razie wycieczka Olbrachta i Beaty Łaskich w Tatry w 1565 (ok. 10 VI, prawdopodobnie 11 VI) jest pierwszą o charakterze tur., o której zachowała się wiadomość i pierwszą ze znanymi nazwiskami uczestniczących osób. Olbracht Łaski i Beata Łaska są więc pierwszymi znanymi z nazwiska turystami tatrz., a ona pierwszą turystką. Następne udokumentowane wycieczki tur. w Tatry to dopiero wycieczki studenckie prowadzone przez Adama Kunischa w 1596-1600, a potem wycieczka Davida Frölicha w 1615.

Dalsze losy Beaty Łaskiej były nieszczęśliwe. Mąż zawładnąwszy wkrótce jej majątkiem (z takim zamiarem ożenił się z nią), sam wyjechał z Kiezmarku, a jej nie pozwalał opuszczać kiezm. zamku. Dopiero w czerwcu 1576 mogła się udać do Koszyc, gdzie w nast. miesiącu zmarła.

W swych młodych latach Beata Łaska inspirowała poetów do pisania o niej wierszy, a pośmiertnie postać jej pojawiła się obok córki Halszki w dramatach Józefa Ignacego Kraszewskiego Halszka (1835), Aleksandra Przezdzieckiego Halszka z Ostroga (1841) i Józefa Szujskiego Halszka z Ostroga (1889), ale nie ma tam mowy o Tatrach.

Wycieczkę tatrzańską pierwszej znanej turystki tatrz. przypomniał dopiero Samuel Weber w artykule Altes und Neues ("Karp. Post" 1893, nr 46), a następnie ważna pozycja Beaty Łaskiej w dziejach turystyki tatrz. utrwaliła się u pisarzy niem., pol. i słow., z niesłusznym pomijaniem uczestnictwa Olbrachta Łaskiego w wycieczce jego małżonki. A dodać trzeba, że już w 1933 Johann Lipták (w swej monografii liceum kiezmarskiego) w sposób udokumentowany stwierdził udział obojga Łaskich w tatrz. wycieczce w 1565.

Lit. - "Krásy Slov." 33, 1956, nr 6 (Ivan Bohuš). - "Wierchy" 29, 1960 (Józef Nyka). - "PSB" 18, 1973 (Roman Żelewski). - W.H. Paryski: Pierwsi turyści w Tatrach. "Tyg. Podh." 3, 1992, nr 19.

---