E-mail Hasło
» Załóż konto
» Zapomniałem hasła
Tatry
Aktualności
 ABC turysty
   Przygotowanie
   Ekwipunek
   Informacje TOPR i TPN
   Oznaczenia szlaków
   Przewodnicy
   Przejścia graniczne
    Bezpieczeństwo
      Gdy spotkasz misia...
      Lawiny
      Ku przestrodze...
      Bezpieczeństwo, porady
   Zwierzę na szlaku
   Schroniska
 O Tatrach
   TPN i TANAP
   Klimat
   Geologia
    Zwierzęta
      Gatunki
   Rośliny
    Tatry w liczbach
    Historia
 Encyklopedia Tatr
   Alfabetycznie
   Tematycznie
   Multimedia
 Wycieczki
   Zaplanuj wycieczkę
   Miejsce startu
   Miejsce docelowe
   Skala trudności
   Wszystkie
 Jaskinie tatrzańskie
    SKTJ PTTK
      Aktualności
      Działalność
      Kurs
      Wspomnienia
      Polecane strony
      Galeria
      Kontakt
   Powstanie jaskiń
   Krążenie wody w skałach
   Nacieki
   Morfologiczne typy
   Klimat jaskiń
   Powstanie jaskiń tatrz.
Zagadki tatrzańskie
 Aktywny wypoczynek
   Taternictwo
   Speleologia
   Paralotnie
   Ski-alpinizm
   Narciarstwo
   Na rowerze
   Turystyka jaskiniowa
   Trasy biegowe
   Turystyka piesza
   Sporty wodne
Galeria
Warunki w Tatrach
Forum dyskusyjne
Zakopane, Tatry, Podhale
E-mail
Hasło
» Załóż konto
» Zapomniałem hasła
Zakopane


zapamiętaj numer alarmowy w górach!!!
0 601 100 300
 nawigacja:  Z-ne.pl » Portal Zakopiański

w nazwach
w nazwach i opisach
wszędzie
alfabetycznie:    A  B  C  Ć  D  E  F  G  H  I  J  K  L  Ł  M  N  O  P  R  S  Ś  T  U  W  Z  Ź  Ż  

 

hala

 
  Kategoria: 
Terminologia 

  opis  
  forum (0)  

W Tatrach termin hala ma dwa różne znaczenia: pasterskie (gospodarcze) i botaniczne (naukowe).

W Tatrach i w ogóle w Karpatach Zach. słowo to w pasterstwie oznaczało pierwotnie tereny trawiaste w górach, położone zazwyczaj powyżej górnej granicy lasu i zwartej kosodrzewiny, ale nieraz także wśród lasu (w reglach) i między płatami kosodrzewiny, a często tereny takie bywały poprzerywane piarżyskami i skałami. W Tatrach hale past. sięgały od piętra regla dolnego aż (zwł. w Tatrach Zach.) po gł. grzbiety i wierzchołki szczytów, np. na Czerwonych Wierchach. Hale tatrz. były niegdyś gł. terenem » pasterstwa w tych górach.

W sensie pasterskim hala oznaczała górski teren past., stanowiący niegdyś jedną całość i należący do jednego właściciela lub do jednej grupy współwłaścicieli, np. Goryczkowa Hala. W takim znaczeniu hala obejmowała zwł. obszary nadające się do wypasu (polany, równie, płaśnie, upłazy itd.), ale zwykle też powierzchnie zarośnięte kosodrzewiną oraz pokryte piarżyskami i skałami, czasem las, a w przylegającym do hali » cerklu leśnym współwłaściciele danej hali mieli specjalne uprawnienia: » serwituty.

Tak pojmowana hala (tereny wypasowe wraz z cerklem leśnym) mogła obejmować albo jedną całą dolinę (np. Kondratowa Hala, która pokrywała się mn.w. z Kondratową Doliną), albo tylko część doliny (np. Pisana Hala i szereg innych w Kościeliskiej Dolinie), albo też więcej niż jedną dolinę (np. Hala Giewont, w której skład wchodziły tereny pasterskie Strążyskiej Doliny, Doliny Białego oraz Kalatówki). Na jednej hali mogła znajdować się albo jedna polana, rówień, czy płaśń z szałasem (lub szałasami) i in. budynkami past., albo dwie i więcej; rozmieszczenie budynków past. na halach zmieniało się z biegiem lat. Ponadto stosunki własnościowe na halach i polanach były odrębne (» polana).

Natomiast w znaczeniu botanicznym hale (lub piętro hal) to piętro o roślinności gł. trawiastej, położone między wys. 1800 a 2300 m, tj. powyżej piętra kosodrzewiny, a poniżej piętra turni, podczas gdy hale w znaczeniu past. leżały w różnych » piętrach roślinności.

Turyści i autorzy literatury tur. (i nawet naukowej) często nazwę hala ograniczają do tej części hali, na której stoją zabudowania past. (szałasy i szopy) i ponadto każdą łąkę czy polanę górską nazywają halą, co jest zupełnie błędne. U górali hala w zasadzie nie była kośna, a jeżeli jakąś jej część się kosiło, to tę część nazywało się polaną. Z drugiej strony część hali, na której stoją budynki past., turyści często nazywają polaną, co tylko wtedy jest zgodne z terminologią lud., jeżeli odbywało się tam koszenie (» polana).

Liczba hal past. w Tatrach była zmienna, gdyż początkowo (w związku z rozwojem osadnictwa na Podtatrzu) liczba ta rosła, a potem niektóre hale ulegały podziałowi (np. Wołoszyńska Hala) lub wyłączeniu z gospodarki past. wskutek wkroczenia osadnictwa stałego i rolnictwa (np. Toporowa Hala), albo wskutek wykupu na cele gospodarki leśnej (np. Hala Trzydniówka), czy też na rezerwaty ścisłe (np. Pyszna Hala) itd. Wyraźny podział na długotrwałe hale z własnymi nazwami występował przede wszystkim po pn. stronie Tatr.

Po dawnej węg. stronie Tatr tereny past. na ogół częściej zmieniały właścicieli, zwł. od poł. XIX w., ale niektóre obszary przez stulecia były w jednych rękach: wielkich właścicieli ziemskich (np. z rodów Horváth-Palocsay, Berzeviczy, Mariássy, Szentiványi) lub miast (np. Biała Spiska, Kiezmark). Po 1848, po zniesieniu poddaństwa na Węgrzech, wiele hal tatrz. stało się własnością wiejskich spółek urbarialnych. Niektóre hale i polany wydzierżawiano chłopom.

Po II wojnie świat., zwł. po powstaniu w Tatrach parków nar., wszystkie dawne hale (pasterskie) zanikły na terenie tych parków jako odrębne jednostki terytorialne. Wypas, jaki jeszcze istnieje w Tatrach Pol., odbywa się na poszczególnych polanach (dzierżawionych), a nie na halach. W XIX i XX w. było w Tatrach Pol. ponad 40 hal (zob. tabela), a ponadto kilkanaście polan śródleśnych, które nie należały do hal, chociaż uprawiano na nich podobny typ pasterstwa, przeważnie jednak tylko wypas bydła (zob. tabela). Dawny podział terytorialny na hale oraz ich nazwy wywarły duży wpływ na geogr. nazewnictwo ludowe i nieludowe w Tatrach.

Używane w Tatrach i na Podtatrzu słowo hala (w pol. gwarach lud. hola, hála i hala) pochodzi zapewne ze słow. hola, co jest urzeczownikowionym przymiotnikiem żeńskim od holý (goły, nagi, bezleśny, nie zadrzewiony). W pol. tekstach słowo hala pojawia się już w 1670 w przywileju króla Michała Wiśniowieckiego dla mieszkańców Zakopanego.

Przymiotnik od słowa hala jest » halny (dawniej halski). U górali podhalańskich nazwa Hale oznaczała też od dawna Tatry i stąd wywodzi się nazwa » Podhale. Słowo hala występowało też dość często w pol. i słow. nazewnictwie pasm górskich, np. Hale Orawsko-Liptowskie, Liptovské hole. W 1876 próbowano wprowadzić termin » halnictwo na oznaczenie alpinizmu i taternictwa, ale bez skutku.



Literatura:
Lit. - W.H. Paryski: Pasterskie nazwy geograficzne w Tatrach Polskich i na Skalnym Podhalu. W: "Pasterstwo Tatr Polskich i Podhala" t. 5, 1963.



KSIĘGARNIA GÓRSKA
ul. Zaruskiego 5
34-500 ZAKOPANE
tel. (018) 20 124 81
Pełny tekst w Wielkiej Encyklopedii Tatrzańskiej. Kliknij tutaj

   Udostępnij




Jeżeli znalazłeś/aś błąd, nieaktualną informację lub posiadasz materiały (teksty, zdjęcia, nagrania...), które mogą rozszerzyć zawartość tej strony i możesz je udostępnić - KLIKNIJ TU »»

ZAKOPIAŃSKI PORTAL INTERNETOWY Copyright © MATinternet s.c. - ZAKOPANE 1999-2024