| Wrotami, Przełęcz nad (Nie okreslony) |
| |
Wrotami, Przełęcz nad (ok. 2055 m); Sedlo nad Chałubińského bránou.
PS. Dwusiodłowa przełęcz między Ciemnosmreczyńską Turnią a Kopą nad
Wrotami. Jej pd.-wsch. siodło to Wyżnia Przełęcz nad Wrotami, a pn.-zach. siodło
to Niżnia Przełęcz nad Wrotami (ok. 2055 m). Między tymi siodłami wznosi się
Turnia nad Wrotami. Nazwy Przełęczy nad Wrotami i Turni nad Wrotami pochodzą od
potocznej nazwy Wrót Chałubińskiego: Wrota.
|
|
| wrotki (Nie okreslony) |
| |
wrotki (Rotatoria ). Drobniutkie robaki o przejrzystych ciałach,
żyjące w środowisku wodnym, w mchach potokowych. W tatrz. jeziorach w. występują
czasem w b. wielkich ilościach, ale prawie niewidoczne oku ludzkiemu. Z Tatr
znanych jest ponad sto gatunków w., niektóre z nich posiadają najmniejsze
rozmiary wśród wszystkich tkankowców. W. tworzą znaczną część planktonu w
Morskim Oku, a także występują licznie w mchach wodnych Rybiego...
|
|
| wrótka (Nie okreslony) |
| |
wrótka. Przełączka, zwykle wyraźnie i dość głęboko wcięta w grań, także
wąskie wcięcie w żebrze skalnym lub przejście między skałami na dnie doliny.
Występuje w tatrz. nazwach geogr., albo po prostu jako Wrótka (np. w grani
Giewontu czy na stokach Łomnicy), albo w nazwach złożonych (np. Jastrzębie
Wrótka).
|
|
| Wrótka (Nie okreslony) |
| |
Wrótka (ok. 1580 m), rzadziej Kalackie Wrótka, dawniej czasem Szklana
Brama. P. Otoczone skałami wybitne trawiaste siodło we wsch. grani
Giewontu, między Doliną Białego a Kondratową Doliną, ponad górnym końcem
Kalackiego Koryta. W Tatrach jest więcej miejsc o takiej samej nazwie, ale są
one mniej znane od Wrótek w Giewoncie.
|
|
| Wróż Wojciech (Nie okreslony) |
| |
Wróż Wojciech (17 XII 1942 Poznań - 3 VIII 1986 w Karakorum). Pozn.
taternik, alpinista, fizyk (mgr).
W Tatrach wspinał się od 1962 latem i zimą, a od 1966 w Alpach, gdzie m.in.
dokonał I wejścia pn. filarem Pointe Hélene w Grandes Jorasses (w 1970). Brał
udział w wyprawach na Spitsbergen w 1965, góry Elburs w Iranie 1969, Pamir 1972
i 1975, Ruwenzori 1974.
W 1976 rozpoczął szereg wypraw na ośmiotysięczne szczyty w Karakorum i...
|
|
| września pobrzeżna (Nie okreslony) |
| |
września pobrzeżna (Myricaria germanica ), z rodziny
Tamaryszkowatych (Tamaricaceae ). Krzew do 2,5 m wys. rosnący po brzegach
potoków i strumieni, gł. u podnóża Tatr, rzadko w samych Tatrach, np. w
Chochołowskiej Dolinie, w Lejowej Dolinie, w Jamnickiej Dolinie. Listki drobne,
wąziutkie, gęsto dachówkowato osadzone, sinawe. Kwiaty również drobne,
jasnoróżowe, w zbitych kwiatostanach na końcach pędów. Nasiona opatrzone na...
|
|
| Wrześniak Czesław (Nie okreslony) |
| |
Wrześniak Czesław (1914 Zakopane - ? Kanada), brat » Stanisława
Wrześniaka. Zakop. taternik, fotograf (pracował kilka lat w zakładzie fot.
Henryka Schabenbecka). W 1938-39 wspinał się w Tatrach ze swym bratem
Stanisławem i in. taternikami z klubu » "Makolągwy". W czasie II wojny świat., w
marcu 1941, razem z bratem przedostał się przez Tatry i Słowację na Węgry, a
stamtąd do Wojska Polskiego. Walczył pod Monte Cassino. Po wojnie osiadł w...
|
|
| Wrześniak Stanisław (Nie okreslony) |
| |
Wrześniak Stanisław, przezwisko Stryk (16 IX 1912 Zakopane - 28 III 1980
Chicago). Zak. taternik, narciarz, elektromonter. Mimo zniekształconej nogi (po
zapaleniu stawów) jeździł na nartach, brał udział w zawodach narc. i uprawiał
taternictwo. Był członkiem zakop. KS "Strzelec".
W 1938-39 należał do zakop. klubu » "Makolągwy" i wtedy wspinał się
najbardziej intensywnie, m.in. ze swym bratem Czesławem oraz ze Zdzisławem...
|
|
| Wrześniowski August (Nie okreslony) |
| |
Wrześniowski August (22 III 1836 Radom - 16 V 1892 Warszawa). Zoolog
(Uniw. Petersburski 1860), od 1868 prof. Szkoły Głównej w Warszawie, w 1869-89
UW.
W swych badaniach zajmował się głównie wymoczkami (Infusoria ) i
skorupiakami (Crustacea ), ale także ogólnymi zagadnieniami
zoologicznymi. Autor licznych prac nauk. z różnych dziedzin zoologii.
Bywał często w Zakopanem i chodził po Tatrach z Tytusem Chałubińskim. Z...
|
|
| wrzos (Nie okreslony) |
| |
wrzos (Callluna vulgaris ), z rodziny Wrzosowatych (Ericaceae
). Niewysoka, zimozielona krzewinka o kwiatach lila lub dość rzadko białych
(albinosy). W Tatrach nie tworzy takich rozległych wrzosowisk jak na niżu, ale
trafia się dość często w mniejszych lub większych kępach aż po piętro halne do
2060 m. Unika wapieni.
|
|
| Wrzosek Adam (Nie okreslony) |
| |
Wrzosek Adam (6 V 1875 Zagórze k. Dąbrowy Górniczej - 26 II 1965 Poznań).
Lekarz (patolog, antropolog), historyk medycyny i nauk przyr., prof. UJ
(1910-18) i UW (1918-20), potem w Poznaniu (1920-39, 1945-47, 1956-60) i Wilnie
(1935-39). W czasie II wojny świat. był prof. tajnego Uniw. Ziem Zach. w
Warszawie. Czł. PAU 1930. Autor licznych prac nauk. z różnych dziedzin.
Wydał Kronikę Parafii Zakopiańskiej ks....
|
|
| Wrzosek Antoni (Nie okreslony) |
| |
Wrzosek Antoni (15 VII 1908 Kraków - 13 XII 1983 tamże). Geograf,
wicedyr. Inst. Śląskiego w Katowicach (1936-39 i 1945-47), prof. Wyższej Szkoły
Ekon. we Wrocławiu (1952-55), prof. UJ (1955-69), czł. Komitetu Zagospodarowania
Ziem Górskich PAN. Autor licznych prac nauk. z dziedziny geografii ekon.,
planowania regionalnego, geografii turystyki itp.
Tatrami zajął się w swej rozprawie dokt. Z badań nad zjawiskami krasowemi
Tatr Polskich...
|
|
| wspinaczka (Terminologia) |
| |
wspinaczka lub wspinanie się. (Uwaga: termin wspinactwo oraz pisownia spinaczka,
spinanie się itp. są błędne.) Jest to pokonywanie trudnego terenu górskiego
(także w jaskiniach i w skałkach poza właściwymi górami) przy użyciu
zarówno nóg i rąk jak i in. części ciała (np. pleców do zapierania się w
kominach skalnych). W alpinizmie i taternictwie rozróżnia się wspinaczkę
klasyczną (kiedy liny i haków używa się...
|
|
| Wspinek (Nie okreslony) |
| |
"Wspinek". Wydawany nieregularnie w Warszawie od 1983 biuletyn (zrazu
powielany, potem drukowany) Akad. Klubu Alpin. przy Politechnice Warsz.;
tematyka tatrz. (głównie tatern.), alpin. i skałkowa. Red.: Jan Wojciech Kubań
(nry 1 i 2 oraz współpraca przy nr 7), Ziemowit Jan Wirski (nry 3-10), Marcin
Kantecki (nr z wiosny 1990). Wydano nry 1-3 (1983), 4-6 (1984), 7 (1985), 8 i 9
(1986), 10 (1987), [11? ] wiosna 1990. W jesieni 1981 był też numer...
|
|
| Wspólna Pastwa (Nie okreslony) |
| |
Wspólna Pastwa (ok. 1460-1500 m) lub po prostu Pastwa; Pastviny, Pastva,
Spoločná pastva; Weidau, Weidenau; Nagy-mező. S. Duża trawiasta rówień
położona wysoko ponad dnem Kiezmarskiej Doliny i tworząca taras na stokach
Bujaczego Wierchu i Skrajnych Jatek. Przez W.P. przebiega znakowany szlak tur.
wiodący z Kiezmarskiej Doliny do Doliny do Siedmiu Źródeł.
Pd. stoki Tatr Bielskich po stronie Kiezmarskiej Doliny, łącznie ze Wspólną...
|
|
| współwłasności (Nie okreslony) |
| |
współwłasności. Wspólne grunty ludności podh. w okresie osadnictwa
składały się z pastwiska gromadzkiego, z łąk , lasów, dróg i torfowisk.
Użytkować te w. mogli tylko ci, którzy posiadali ziemię, a wysokość uprawnień
wyznaczała miara gruntowa.
Wypas bydła odbywał się wspólnie pod nadzorem pasterza gminnego lub też
poszczególnych pastuchów, wysyłanych kolejno z każdego domu. Zbierali oni rano
bydło i pędzili je na...
|
|
| Wundt Theodor (Nie okreslony) |
| |
Wundt Theodor (1858 - 15 VIII 1929 Monachium). Znakomity alpinista niem.,
który odegrał dużą rolę w dziejach taternictwa zimowego. Z zawodu był oficerem
armii niem. (doszedł do rangi generała).
W Alpach jego największym sukcesem było I wejście zim. na Kleine Zinne czyli
Cima Piccola di Lavaredo w grudniu 1892, co było ówczesnym rekordem alpinizmu
zimowego. Na temat swych wypraw i w ogóle alpinizmu wydał W. szereg książek, np.
Das...
|
|
| Wünschendorfer Karl (Nie okreslony) |
| |
Wünschendorfer Karl lub Carl (1832 - 1914
Poprad?). Spiskoniem. ewang. pastor w Popradzie od 1857 do 1909, działacz Węg.
Tow. Karp. (MKE), zwł. jego komisji muzealnej od 1887 do 1913, kustosz Muzeum
Karp. w Popradzie w 1882-87, o dużych zasługach dla rozwoju tegoż muzeum, a
także MKE i miasta Popradu, ponadto turysta tatrz. (I znane wejście na Pośrednią
Basztę w 1877).
W 1872-1909 był on autorem (często pod...
|
|
| Wychodna (Nie okreslony) |
| |
Wychodna (775 m); Východná; ; Vihodna, Vichodna. S. Wieś na górnym
Liptowie, między Ważcem a Hybiami. Mieszk. 2612 w 1980. Komunikacja autobusowa i
kolejowa. Bielańsko (już nie istniejące), odosobnione osiedle Wychodnej, było
dawniej jednym z punktów wyjścia dla udających się na Krywań. Obecnie z W. ku
pn. biegnie znakowany szlak tur. do Podbańskiej. Najstarsza wiadomość o W.
pochodzi z 1269. Na pieczęci W. z XVII w. był baran,...
|
|
| wyciąg (Nie okreslony) |
| |
wyciąg lub (rzadziej) wyciąg liny. W terminologii tatern.: odległość na
drodze tatern. między dwoma kolejnymi stanowiskami asekuracyjnymi. Zwykle wynosi
ona 25-35 m. Jest to termin nowszy; dawniej używano innego: długość liny. W
Tatrach i na Podtatrzu są też liczne wyciągi narciarskie. Zob. koleje
linowe.
|
|
| Wyczółkowski Leon (Nie okreslony) |
| |
Wyczółkowski Leon (11 IV 1852 Huta Miastkowska k. Miastkowa Kościelnego,
pow. garwoliński - 27 XII 1936 Warszawa, poch. we wsi Wtelno k. Bydgoszczy).
Wybitny malarz i grafik (studia w Warszawie, Monachium i Krakowie 1879), prof.
ASP w Krakowie 1895-1911 i Warszawie 1934-36.
Znaczna część jego twórczości malarskiej i graficznej jest poświęcona tematom
tatrz. i zakopiańskim. Do Zakopanego i w Tatry przyjeżdżał często od 1896 do
1913, w...
|
|
| Wydawnictwo Górskie (Nie okreslony) |
| |
Wydawnictwo Górskie (z siedzibą w Poroninie). Powstało w 1991. Założyciel
i kierownik: » Miłosz Martynowicz. Wydaje literaturę górską, głównie dotyczącą
Tatr i Podtatrza, m.in. przewodniki (Gorce, Orawa) oraz Wielką encyklopedię
tatrzańską Z. i W. Paryskich.
|
|
| Wydawnictwo Tatrzańskie (Nie okreslony) |
| |
Wydawnictwo Tatrzańskie. Powstało w Zakopanem we wrześniu 1990. Dyr.
Lidia Długołęcka, red. programowy Maciej Pinkwart, red. techn. Zbigniew Ładygin.
W.T. miało publikować informatory, przewodniki, plany i literaturę piękną,
związaną z Tatrami i Podtatrzem, także w językach obcych (dla turystów zagr.).
Wydano informator z planem Stary i nowy cmentarz w Zakopanem (Za. 1990),
kilka małych przewodników (m.in. do poszczególnych dolin...
|
|
| wydepczyska (Nie okreslony) |
| |
wydepczyska. Neologizm utworzony w geobotanice, na podobieństwo znanego i
od dość dawna używanego słowa wyleżysko. Są to miejsca obok schronisk (np. przy
Murowańcu na Gąsienicowej Hali), na uczęszczanych trasach górskich, przy
szałasach itp., wydeptane przez ludzi lub owce do gołej ziemi. Obok, a czasem i
na samych w. osiedlają się najpospolitsze, mało wymagające chwasty, synantropy,
np. wiechlina roczna (Poa annua ), rogownica pospolita...
|
|
| wydra (Nie okreslony) |
| |
wydra (Lutra lutra ), z rodziny łasicowatych (Mustelidae ),
o brązowym lśniącym futerku, między palcami ma błonę pławną, jest to świetny
pływak i nurek. B. rzadka, do 1962 było w Tatrach Pol. zaledwie 5 sztuk. Żywi
się rybami, zazwyczaj chorymi lub osłabionymi, oraz żabami. Wobec niezbyt
rybnych wód tatrz. nie znajduje nadmiaru pokarmu. Przebywa tu i owdzie nad
potokami lub jeziorami tatrz., a nieraz przechodzi z jednej doliny do...
|
|
| wyleżyska (Nie okreslony) |
| |
wyleżyska. Płytkie, nieckowate zagłębienia w piętrze hal i turni, gdzie
śnieg zalega jeszcze wczesnym latem i z wolna topnieje. Roślinność, mając tam
znacznie krótszy okres wegetacji, a dużą wilgotność gleby stale zasilanej zimną
wodą z topniejącego śniegu, w tych odrębnych warunkach tworzy specyficzne
zbiorowiska, inne na skałach krystalicznych, inne zaś na osadowych. W. zbliżają
się swym charakterem do tundry arktycznej. W skład tych...
|
|
| wypławki (Nie okreslony) |
| |
wypławki (Planaria, Crenobia ), z klasy wirków (Turbellaria
). Najważniejszym przedstawicielem w. w Tatrach jest wypławek alpejski
(Planaria alpina), mały, płaski, białawy robak, pospolity w potokach i
jeziorach tatrz. Jest zimnolubny, występuje tylko w wodach o temperaturze do 8
C. U stóp Tatr, do wysokości ok. 1000 m, tylko w wodach na podłożu wapiennym
żyje jeszcze drugi gatunek w.: czarniawa P. gonocephala
.
|
|
| wypływ krasowy (Terminologia) |
| |
Okresowe lub stałe » źródło krasowe, z którego woda wypływa
swobodnie (a nie wybuchowo, pod ciśnieniem, jak z » wywierzyska). W.k. jest zwykle zasilany
strumykiem lub strumieniem, który na pewnym odcinku płynie pod ziemią albo
węższymi szczelinami, albo jaskinią, np.
Wypływ spod Pisanej (zob. Pisana
Jaskinia).
|
|
| Wyprawy i Podróże (Nie okreslony) |
| |
"Wyprawy i Podróże", Biuletyn Polskiego Towarzystwa Wypraw Badawczych.
Red.: Mieczysław B. Lepecki. Ukazał się tylko nr 1 (lipiec 1939), omawiający
powstanie i cele PTWB oraz pol. wyprawy i podróże w 1937-39, m.in. polarne
(Spitsbergen 1938) i alpinistyczne (Alpy 1938, Korsyka 1938).
|
|
| wyskok (Nie okreslony) |
| |
wyskok. W taternictwie w. oznacza wysunięte ku dolinie ramię szczytu,
wyrastającą ze zbocza góry skałę lub płasienkę podciętą urwiskami, kazalnicę
itp.
|
|
