jarzec (Nie okreslony) |
|
jarzec. W gwarze podh.: jęczmień. Skalny jarzec lub jarcany kamień
- nazwy nadawane przez Podhalan skałom obfitującym w » numulity (podobne do
ziaren jęczmienia), np. znana skałka numulitowa przy ujściu Kościeliskiej
Doliny. Podobne skamieliny k. wsi Turik na Liptowie miejscowa ludność uważała
dawniej za skamieniałe pieniądze i istniało podanie o ich
powstaniu.
|
|
jarzenie się gór (Nie okreslony) |
|
jarzenie się gór, inaczej luminescencja gór. Często można to zjawisko
obserwować w zimie: po pięknym, słonecznym dniu, gdy już słońce zajdzie i
zaczyna się zmierzch, zaśnieżone szczyty górskie, naświetlane przez cały dzień
słońcem, jarzą się łagodną, ale wyraźną poświatą: wygląda to jakby śniegi lekko
świeciły.
|
|
jarzębina (Rośliny) |
|
jarzębina czyli jarząb (Sorbus aucuparia), z rodziny Różowatych (Rosaceae). Drzewo b.
rozpowszechnione w Tatrach i na Podtatrzu. Rośnie w krainie uprawy (często także
sadzona) i w reglu dolnym; w górnym b.
rzadko jako pojedyncze wypłonione drzewka; u górnej granicy lasu i w piętrze kosodrzewiny pojawia się znów często - tu jako górska odmiana
(ssp. glabrata) pozbawiona włosków
na liściach. Nieraz bywają to piękne, stare,...
|
|
Jarzębowski Wojciech (Ludzie) |
|
Jarzębowski Wojciech (4 VII 1926 Potoczno, woj.
lubelskie).
Dziennikarz, działacz sport. i społ., zamieszkały w Zakopanem od 1950. Z początku przez kilka lat
był sprawozdawcą sport. w PAP, po czym związał się na stałe z krak. "Dziennikiem
Polskim" i prowadził jego delegaturę zakopiańską. Równocześnie przez wiele lat
był sprawozdawcą katowickiego "Sportu", a potem krak. "Tempa". Pisał często pod
kryptonimem W. Jarz., w. jarz....
|
|
Jarzymowski Stefan (Ludzie) |
|
Jarzymowski Stefan (1849 Chłosiatyn = Husiatyn? -
przed 15 VIII 1890 Lwów).
Rzeźbiarz, studiował w SSP w Krakowie 1868-72 i w Monachium 1872-74, gdzie
mieszkał ze Stanisławem Witkiewiczem < /A >
. W 1901 w TZSP w Warszawie wystawiono
jego rzeźbę Chałubiński z góralami.
|
|
Jasiewicz Adam (Ludzie) |
|
Jasiewicz Adam (12 X 1928 Kraków).
Botanik, od 1973 prof., w 1968-83 dyr. Inst. Botaniki PAN w Krakowie, od 1968
red. czasopisma "Fragmenta Floristica et Geobotanica", od 1973 red. serii
monogr. "Flora Polska".
Badania bot. w Tatrach
i na Podtatrzu prowadził najpierw jako
asystent prof. Bogumiła Pawłowskiego
, potem samodzielnie. Rośliny Tatr i Podtatrza są omówione
w wielu jego pracach o szerszym zasięgu, np. Badania...
|
|
Jasiewicz Józef (Ludzie) |
|
Jasiewicz Józef (23 III 1893 Bubiny, diecezja
białostocka - 22 I 1963 Zakopane, poch. na starym cment.).
Ksiądz (wyświęcony 1917 w Mohylewie), kanonik, dr teologii, dyr. "Księżówki"
w Zakopanem 1930-42 i 1945-59, taternik .
W czasie okupacji niem. wygłaszał patriotyczne kazania i
w 1942 był przez okupanta wysiedlony z Zakopanego. Był wielkim miłośnikiem Tatr , uprawiał w nich turystykę i
taternictwo, podtrzymując tradycje...
|
|
Jasiński Kazimierz (Ludzie) |
|
Jasiński Kazimierz, pseud. Kański (24 II 1887
Częstochowa - 25 II 1956 Warszawa).
Działacz ruchu robotn., ekonomista, uczestnik rewolucji w 1905, po II wojnie
świat. działacz społ. i polit., ambasador.
W okresie międzywoj. należał do komunist. i lewicowych miłośników turystyki,
zorganizowanych w » "Gospodzie Włóczęgów ".
Był prezesem tej spółdzielni i zamiłowanym turystą tatrz.
|
|
Jasiowe Turnie (miejsca (las, osiedle, zbocze, grzeda, zleb) |
|
Jasiowe Turnie; Dolomitowe turniczki na grzbiecie
ograniczającym Dolinę za Bramką od
zachodu.
|
|
jaskier (Nie okreslony) |
|
jaskier (Ranunculus ), z rodziny Jaskrowatych (Ranunculaceae
). W Tatrach jest ok. 20 gatunków j., wśród nich i pospolite, żółtokwiatowe,
jak jaskier ostry (Ranunculus acris, R. acer ), znany jako uporczywy
chwast j. rozłogowy (R. repens ), czy b. częsty na mokrych i wilgotnych
miejscach (czasem nawet w wodzie) j. płomieńczyk (R. flammula ). B.
rzadki, najmniejszy ze wszystkich jest j. karłowaty (R. pygmaeus...
|
|
jaskinie (Jaskinie) |
|
Jest to najbardziej fachowy termin na ich określenie; dawniej
dość powszechnie, dziś rzadziej używa się też terminu grota. Dawnym
polskim terminem, pojawiającym się czasem w literaturze pięknej jest
pieczara. W pol. gwarach podtatrz. (podh.,
spiskiej i orawskiej) najczęściej stosuje się określenia dziura i jama.
Jaskinia jest to naturalna wewnątrzskalna...
|
|
Jaskinie (Wydawnictwo) |
|
"Jaskinie"; Jedno z najważniejszych polskich
czasopism jaskiniowych i speleologicznych o charakterze ogólnopolskim.
Czasopismo ilustrowane, będące kontynuacją "Eksplorancika " (1981-91). Nr 1 ukazał się w
1992. W 1992-1997 wydawane nieregularnie (7 numerów). W 1998 przekształcone w
dwumiesięcznik. Nr 1 i 2 wydał Krakowski Klub
Taternictwa Jaskiniowego , od nr 3 wydawcą jest ZRGiW AMC Kraków, od 1998
także wydawnictwo Góry . Red....
|
|
Jaskólski Stanisław (Ludzie) |
|
Jaskólski Stanisław (28 IX 1896 Lwów - 4 VIII 1981
Kraków).
Geolog, autor wielu prac nauk., prof. AGH w Krakowie (1935-66), w 1939-40
więziony w niem. obozie koncentr. w Sachsenhausen; w 1940-45 uczetniczył w
tajnym nauczaniu w Krakowie.
Pierwsze jego prace nauk. dotyczą pertrografii skał krystalicznych Tatr Zach .
Jest to jego rozprawa doktorska Les amphibolites de Monts Tatra et leur
origine ("Bull. Int. Acad. Pol. Sc....
|
|
jaskółki (Zwierzęta) |
|
Jedyna, jaka się trafia w Tatrach, to jaskółka oknówka
(Delichon urbica). Na ogół nawet na
Podtatrzu j. nie są częste. W Tatrach po II wojnie świat. wiadomo o ich
gniazdowaniu tylko w kilku miejscach: na Kalatówkach pod dachem hotelu, na Łysej Polanie na dawnym budynku słow. straży
granicznej, nad werandą schroniska przy Morskim
Oku, w Kuźnicach na budynku stacji
kolei linowej, na skałkach na Filipczańskim
Wierchu, jednakże w...
|
|
Jaskyniarsky zbor KSTL (Organizacja) |
|
Jaskyniarsky zbor KSTL. Powstał 15 IV 1944 w Marcinie
jako pierwsze słow. stowarzyszenie zajmujące się specjalnie jaskiniami i to
wszechstronnie: od strony eksploracyjnej, inwentaryzacyjnej, nauk. (speleol.),
krajozn. i turystycznej.
Prezes prof. dr Vojtech Budinský-Krička, wiceprezes Ludovít Izák , naczelnik Vojtech Benický .
JZ KSTL współpracował z Muzeum Słow. Krasu w Mikułaszu Lipt . i
wybitnie przyczynił się do rozwoju...
|
|
jastrzębce (Nie okreslony) |
|
|
|
Jastrzębia Dolina (Doliny) |
|
Jastrzębia Dolina; Nazwa doliny pochodzi od
Jastrzębiej Turni.
Jest to jedna z najtrudniej dostępnych dolin Tatr (pomijając dojście do niej od góry, z Czarnej Doliny Jaworowej przez Czarny
Przechód). Już w XVIII w. odwiedzali ją jurgowscy koziarze oraz kiezm. górnicy i
poszukiwacze skarbów, m.in. członkowie rodziny Fabri. W 1804 był w tej dolinie
Stanisław Staszic z jurgowskimi
przewodnikami, schodząc z Kołowego Szczytu do Zielonego...
|
|
Jastrzębia Grań (miejsca (las, osiedle, zbocze, grzeda, zleb) |
|
Jastrzębia Grań; Nazwa pochodzi od Jastrzębiej Turni .
|
|
Jastrzębia Przełęcz (Przełęcze) |
|
Jastrzębia Przełęcz; Ku Jastrzębiej Dolinie
stoki J.P. są podcięte urwiskiem. Jej nazwa pol. i inne wywodzą się od nazw Jastrzębiej Turni .
|
|
Jastrzębia Turnia (miejsca (las, osiedle, zbocze, grzeda, zleb) |
|
Jastrzębia Turnia; Pierwszego wejścia na J.T.
dokonał przew. Maciej Sieczka (sam) ok.
1880, odkrywając najłatwiejszą drogę, którą mogą wchodzić bardziej wprawni
turyści wysokogórscy. Wszystkie in. drogi (ok. 20) są tylko dla taterników.
Piękne fotografie z wierzchołka J.T. zrobił Mieczysław Karłowicz w 1906.
Dawne podania spiskie mówią o wielkim karbunkule
(rubinie) świecącym na rzekomo niedostępnym wierzchołku J.T. i o...
|
|
Jastrzębie Kopiniaki (miejsca (las, osiedle, zbocze, grzeda, zleb) |
|
Jastrzębie Kopiniaki lub po prostu Kopiniaki;
W dawnej literaturze jedynie Skrajny Jastrzębi Kopiniak (ok. 2250 m) miał nazwę:
po prostu tylko Kopiniak (Universitätsspitze; Egyetemi-csúcs). Ku pd., do
Jastrzębiej Doliny, J.K. i Mały Kołowy Szczyt opadają wspólnym, 200 m wysokim
urwiskiem skalnym, Kopiniakowym Murem. Poprzez to urwisko prowadzi ok. 20 dróg
tatern., wszystkie o wielkich trudnościach.
Nazwa Kopiniaków pochodzi od ich...
|
|
Jaszczerzyca (miejsca (las, osiedle, zbocze, grzeda, zleb) |
|
Jaszczerzyca; Na zboczu tym (w układzie jego wypukłości i wklęśnięć czy też żlebów i
piarżysk) dopatrywano się dawniej kształtu olbrzymiej jaszczurki (niem.
Eidechse ) lub
człowieka o trzech nogach (niem. Dreifüssiger Mann). Niemcy spiscy nazwami tymi,
Eidechse i Dreifüssiger Mann, oznaczali niegdyś owo zbocze, a czasem przenosili
te nazwy na cały Huncowski Szczyt. Nazwy Eidechse, Jašterica i Jaszczerzyca mają
więc zapewne wspólne...
|
|
Jaszczerzycki Potok (Woda) |
|
|
|
Jaszczurowska Jaskinia (Jaskinie) |
|
Jaszczurowska Jaskinia Wodna; Długość
korytarzy 33 m. Początkowy korytarz bywa suchy, wyżej płynie jaskinią potok.
Jaskinia jest utworzona w skałach wapiennych, ale w potoku znajdują się bloki
granitu.
Jaskinię tę, znaną już zapewne dawniej, badał i
rozkopywał jej wejście Edward Pauli
w 1889. Znaleziono tam wtedy całkowity szkielet łosia. W latach 1990.
wejście do niej zostało zamurowane.
|
|
Jaszczurowskie Bory (miejsca (las, osiedle, zbocze, grzeda, zleb) |
|
Jaszczurowskie Bory lub po prostu Bory; J.B.
stanowią pd. przedłużenie Olczańskich Borów (ok. 840-900 m), tj. rozległego
torfowiskowego terenu, ograniczonego od zachodu Drogą na Olczę, od wschodu Olczyskim Potokiem (aż po ujście do niego
Chłabowskiego Potoku), a od południa Jaszczurówką i Bystrem.
W gwarze podh. » bór to torfowisko (a nie
las). Obszar Borów Olczańskich i Jaszczurowskich jest domeną wielu ciekawych i...
|
|
Jaszczurówka (miejsca (las, osiedle, zbocze, grzeda, zleb) |
|
Jaszczurówka; Znajduje się tu cieplica ujęta w basen kąpielowy. Pierwotna
temperatura tej cieplicy wynosiła od ok. 19 C do ok. 20 C, później jednak stała
się niższa, ok. 18,5 C wskutek domieszania się strugi zimnej wody. Jedną z
pierwszych analiz chem. tej cieplicy ogłosił » Adolf Aleksandrowicz w 1861.
Nazwa J. pochodzi od żyjących koło cieplicy salamander plamistych
(Salamandra salamandra ), zwanych przez górali...
|
|
Jaszczurzyca (Woda) |
|
Jaszczurzyca; Składa się właściwie z dwóch
osobnych źródeł o prawie jednakowej temperaturze. W 1979 przeprowadzono tu
wiercenie; na głęb. 600 m osiągnięto ciepłą wodę mineralną o temp. 28,5 C.
Zob. też cieplice .
Nazwa pochodzi od żyjących tu salamander
(po góralsku: jaszczury ). Tą samą nazwą co
źródło oznacza się też sąsiednią polanę.
|
|
Jaszowski Stanisław (Ludzie) |
|
Jaszowski Stanisław
(1803 Czyżki k. Sambora - 12 II 1842 Lwów).
Poeta, powieściopisarz, krytyk lit. Autor pierwszego pol. poematu o Karpatach
pt.
Karpaty ("Pam. Galicyjski" 1821, przedruk dużych fragmentów: "Wierchy " 1934). Utwór ten nie dotyczy ani Tatr , ani nawet Pienin (jak mylnie
przypuszczano), lecz okolic Krosna i Gór Świętokrzyskich, natomiast w in.
utworach J....
|
|
jaślinek (Rośliny) |
|
jaślinek, inaczej urdzik (Soldanella), z rodziny
Pierwiosnkowatych (Primulaceae). Niewielka roślinka o okragławych,
skórzastych, zimotrwałych liściach i liliowych, frędzlowanych dołem
dzwoneczkowatych kwiatach po 2, 3 do 5 na krótkich odgałęzieniach łodyżki.
Kwitnie w reglach na wiosnę z pocz. maja, im wyżej tym poźniej. Dochodzi aż w
piętro turni, gdzie jeszcze nieraz w sierpniu można znaleźć kwitnące dzwoneczki.
Rośnie...
|
|
Jatki (miejsca (las, osiedle, zbocze, grzeda, zleb) |
|
Jatki; Wybitna grupa skałek na grzbiecie pn.-wsch.
ramienia Łysanek , między Doliną za Bramką a Strążyską Doliną .
|
|